Tweegesprek

Yasemin Önder werkt als hulpverlener in het sociaal domein. Ze is 35 jaar en heeft Turkse wortels. Geertrui Meinema en Yasemin Önder hebben elkaar ontmoet via school.

Beste Yasemin,

Schuld en schaamte? Mijn eerste gedachte was: dat gaat terug naar mijn jeugd en ik denk niet dat ik daar iets mee heb. Mijn ouders zijn nog goed katholiek opgevoed en gingen elke ochtend (nuchter!) naar de mis voor ze naar school gingen en één keer per week biechten. Dat hebben ze achter zich gelaten en thuis ging het niet zo heel erg over geloof en zeker niet over de woorden schuld en schaamte. Maar misschien toch wel? Ik verstopte als kind dingen: de verlovingsring van mijn moeder was maanden zoek en lag onder mijn matras. Ik moet vier jaar geweest zijn en ik had die ring bewonderd. Ik wist ook dat mijn moeder ernaar gezocht had, maar ik wist oprecht niet meer, dat ik hem gepakt had en verstopt. En toen ik een jaar of tien was, installeerde mijn vader een verwarming op mijn zolderkamer. Ik ging erop staan en hij zakte door het nog zachte cement weg. Ik dekte het af met kussens en zei er niks over. Ik stopte het weg, maar ja…het ging lekken en mijn ouders vonden de bron: de verwarming op mijn kamer die scheef hing, terwijl mijn vader hem recht had opgehangen. Ik biechtte op dat ik erop was gaan staan. Het zijn de anekdotes uit mijn jeugd: ik kan mijn schaamte heel goed verstoppen. Schaamte ken ik dus wel.

Misschien is schaamte van alle tijden en plaatsen? Je bent ergens, je wilt je graag conformeren aan de daar geldende normen en waarden, je doet iets onhandigs of erger echt fout en dan … ja, dan schaam je je. Je voelt dat dit niet is, wat hoort of wat de ander gewild had. Zo herken ik in ieder geval mijn eigen schaamte. Dat wegstoppen lijkt toch meer iets specifieks van mij. En het was niet dat mijn ouders mij mijn schuld fors inwreven, er was wel iets met een bijdrage leveren aan herstel. Maar schaamte is natuurlijk niet alleen iets van jeugd. Natuurlijk doe ik nog steeds wel eens iets waarvan ik achteraf denk: niet fraai! Maar dan kan ik zelf overgaan tot een herstelactie. Al was het maar: sorry zeggen. Leer je door je te schamen dat je ook dingen kunt rechtzetten?

Ik schaam me ook voor dingen in onze samenleving: hoe we omgaan met elkaar, hoe we omgaan met de natuur en het klimaat. Dat is weliswaar veel algemener. En toch probeer ik iets van mijn schaamte uit te dragen, met een groot woord te herstellen. Ik praat er met mijn kinderen over, ik stuur een ingezonden brief naar de krant als reactie op een artikel. Ik doe wel eens mee met demonstraties en tegenwoordig draag ik zelfs af en toe bij aan XR-acties. En dan maar hopen dat toekomstige generaties kunnen herkennen dat ik me schaamde. Over de schuld moet ik nog wat langer kauwen. Of horen die voor jou veel meer bij elkaar? Komen ze hand in hand? En dan is er nog de vraag: hoort schaamte of schuld juist ook bij geloven? Voor mij niet: de kerk is een plek waar ik mijn mooiste menszijn mag oefenen. Het biechten van mijn ouders heb ik daarmee heel ver achter me gelaten.

Groeten,

Geertrui

Beste Geertrui,

 Het blijft een lastig onderwerp; schuld en schaamte. Weinig mensen lopen hiermee te koop, ook vanwege de kwetsbaarheid die het met zich meebrengt. Als je je voor je gevoel moet schamen, heb je eigenlijk iets fout gedaan. Of juist iets dat niet mag. Stel je nou eens voor: iedereen op deze aardbol heeft iets om zich voor te schamen. Dat maakt ons mens, iemand die fouten mag maken en ervan kan leren. Ik ben ervan overtuigd dat het gevoel van schaamte ook grotendeels door je opvoeding wordt gevormd. Denk hierbij aan het gezin maar ook aan de samenleving, de peergroep.

Toen ik jouw anekdotes las, dacht ik aan mijn eigen jeugd. Het moment dat ik door mijn moeder werd betrapt op het schrijven van de naam van de jongen op wie ik verliefd was. Ja, ja, een ware kinderliefde! Hoe oud was ik? Pak ’m beet 9 á 10 jaar.  In mijn opvoeding werd nooit openlijk over liefde of verliefdheid gesproken. In mijn beleving was het dus ook niet goed om verliefd te mogen zijn. Hierdoor was ik eveneens bang voor de reactie van mijn moeder. Gelukkig viel deze mee, maar alsnog schaamde ik mij diep!

Dat schaamte van alle tijdens en plaatsen is, ben ik het volledig met je eens. Als ik in een situatie beland waarbij ik het gevoel krijg iets heb gedaan waarvoor ik mij moet schamen, krijg ik vooral het gevoel dat ik in paniek raak. Puur doordat ik op dat moment niet weet hoe ik bepaalde situaties of confrontaties zou moeten oplossen. In mijn jongere jaren had ik hier vaker last van, maar gaandeweg heb ik geleerd hoe ik met het gevoel van paniek om kan gaan. Ik vind het prettig om te reflecteren, zodat ik mijn schaamte een plekje kan geven en indien nodig het gesprek wederom aangaan met de persoon waarbij ik mij heb geschaamd…

De schaamte voor de samenleving herken ik ook Geertrui. Voornamelijk over hoe we met elkaar omgaan. Tegenwoordig lijkt het alsof men geen geduld meer voor elkaar heeft of dat velen een kort lontje hebben en egocentrisch reageren. Vanuit mijn cultuur en geloof heb ik geleerd om er voor mijn medemens te zijn en te helpen waar nodig. Soms brengt dit moeilijkheden met zich mee, doordat ik mijn eigen grenzen heb vergeten. Dit neemt het belang van het zorgen voor elkaar niet weg.

Zo kan ik nog wel even doorgaan Geertrui, maar ik denk dat dit een eerste goede stap is om met elkaar te spreken over schuld en schaamte.

Groetjes,

Yasemin

Beste Yasemin,

Mooi verhaal over je eerste verliefdheid: dat maakt heel scherp dat schaamte echt verbonden is aan het (willen!) conformeren aan de geldende normen en waarden. Jouw moeder sprak niet over verliefdheid of liefde en dus nam jij aan dat dat niet de bedoeling was. Zo ontstaan taboes, terwijl dat, gezien je moeders reactie, wellicht niet aan de orde was.  Als ik aan mijn eigen grote kinderen denk, zie ik ook dat ze bepaalde onderwerpen makkelijker bespreken dan andere. Het verschilt per kind, maar het zijn de onderwerpen waar ze zelf denken te falen of mijn zorg en afkeuring kunnen voorspellen. Ik moet eens diep kauwen op de vraag of mijn man en ik ook echt taboes voor ze hebben neergelegd. Niet opzettelijk, maar taboe-vrij opvoeden: ik weet niet of dat kan.

Zoals je het beschrijft, is dat misschien ook wel niet helemaal nodig. Schrikken: een gevoel van schaamte (of het nu schrik of anders is) stimuleert inderdaad tot ander gedrag en misschien herstelacties. En idealiter tot een gesprek, een interactie.

Mooi dat jouw geloof en cultuur zo anders en toch ook zo herkenbaar zijn als die van mij: er zijn voor de ander (een andere formulering van mijn mooiste mens-zijn). De katholieke traditie waar ik uit ben voortgekomen, bood een ontsnapping voor schuld en schaamte door middel van biechten. Helaas ontwikkelde zich dat in de loop der eeuwen tot iets heel anders dan bedoeld was. Ik denk dat het de christelijke wereld, inclusief de protestanten zeker honderd jaar gekost heeft om te ontdekken dat het gesprek soms meer oplevert dan alle schaamte bij elkaar. En dat proces is niet af. Maar dat is misschien juist ook wel de uitdaging: om na schuld (de gebeurtenis) en schaamte (het gevoel daarna), toch je mond open te doen – hoe  moeilijk ook.

En wat zou ervoor nodig zijn om dat tot stand te brengen?

Groeten,

Geertrui