Leg je bijbel maar even weg want de mensenrechten zijn jarig!

Tien december is de verjaardag van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens. We kunnen hier niet dankbaar genoeg voor zijn. Dat er een moreel richtsnoer is dat elke vorm van tribale religiositeit of ‘wij verdienen het wel maar jullie niet’, ontmaskert. Immers, een groep gelijkgelovigen mag ook zelf mensenrechten niet schenden. Het is zorgelijk dat in Nederland individuele mensenrechten onder het mom van godsdienstvrijheid gemakkelijk weggewoven worden.

Vrouwen die een ondergeschikte rol hebben aan mannen of hun huis niet uit mogen; discriminatie van homo’s in kerk en moskee; de eenzame en angstige positie van moslims die de islam vaarwel zeggen, mensenrechten leren anders. Kerken treden anno 2015 zo hartverwarmend vluchtelingen tegemoet, maar in diezelfde kerken kunnen homoseksuele jongeren te horen krijgen dat hun geaardheid een uitvinding van de duivel is. Sommige vluchtelingen die we hier welkom heten maken andere vluchtelingen het leven zuur. Dan ben ik blij dat onze tijd ook heelmakende teksten produceert die vrome pesters in een ander daglicht plaatsen.

Bijbelse tijden hoeven niet te herleven

Ik ben klaar met flink wat bijbelse teksten als moreel programma voor onze toekomst. Ik heb meer dan genoeg van liefhebbers van oude wetten die mensenrechten aan de kant schuiven. Ik heb geen zin meer om te zoeken naar de gaten en kieren in geboden en verboden uit samenlevingen die in weinig lijken op die van ons, om er alsnog een toepassing uit te peuren voor onze tijd.

De bijbel als ondubbelzinnig ethisch frame staat haaks op het ideaal achter de mensenrechten. Met de bijbel in de hand kunnen we slavernij vandaag weer invoeren en onze democratie afschaffen. Je kunt je vrouw ook verstoten, er een vrouw bijnemen of trouwen met een geliefde minderjarige nicht. Mag allemaal van de bijbel, maar het mag niet als we de mensenrechten serieus nemen. Als je zoekt naar een tekstuele leidraad hoe je om kunt gaan met je naaste vanuit de gedachte dat iedereen echt meetelt, lees dan vooral de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens, maar laat de bijbel even liggen.

De bijbel niet overboord

Let op, dit is geen pleidooi om de bijbel overboord te gooien. Daarvoor is het een te rijke spirituele bron en zijn de personages te boeiend. Maar laten we erkennen dat het vooral een weerbarstig geloofsverhaal is, net zo complex en vol dubbele bodems als het leven zelf. De bijbel lezen als een eendimensionaal verkiezingsprogramma waar je van kaft tot kaft mee dient in te stemmen doet ook onrecht hieraan.

Het 21e eeuwse gebruik van de bijbel verdient omwille van de rechten van de mens een lezing waarbij context en ontstaan van de verhalen leidend zijn. De patriarchale autoritaire samenleving waarin bijbelse personages zich moesten handhaven is geen moreel kompas. Een belangrijk lichtpuntje wat mij betreft in het bijbelse verhaal blijft het optreden van Jezus. 

Lichtpuntje Jezus

Jezus probeerde om de verdeel- en heerscultuur van zijn tijd te doorbreken. Hij kwam met een inclusieve boodschap. God is er voor iedereen. Hoe nieuw was dat. Jezus ging in tegen schriftgeleerden die naar de letter wilden leven. Jezus omhelsde mensen die volgens religieuze hotemetoten van zijn tijd geen recht hadden op een fijne knuffel. Jezus eindigde uiteindelijk aan het kruis. En in zekere zin zijn boodschap ook. Het is misschien wel het grootste verdriet van het christendom dat het vervolg op Jezus een godsdienst werd waarin het gelijk van teksten en de uitverkiezing van enkelen zo’n groot gewicht hebben gekregen.

Terwijl het Jezus alleen maar ging om ruimte maken voor God en ruimte maken voor anderen. Jezus heeft nooit gevraagd om van zijn memoires een theologische bestseller te maken. Hij had sowieso niet zoveel op met kille geleerdheid en lettervreters, maar vervolgens wordt het christendom een godsdienst van de letter. Jezus was wars van institutioneel machtsvertoon en zijn erfenis is een kerk. Cynischer kan bijna niet.

Jij bent zoals je bent

Anno nu weten we beter. Jij bent zoals jij bent. De Universele Verklaring van de Rechten van de Mens gaat daarvan uit. Ik zou daar aan willen toevoegen: en God ziet dat het goed is. God is ondertussen gewoon doorgegaan met zijn werk: ons influisteren hoe we in vrede kunnen leven. Soms stel ik me voor dat God ergens op een wolk zit, en zich hoofdschuddend afvraagt waarom mensen zo zijn blijven hangen aan zijn eerste religieuze doorgeefsels, terwijl er daarna nog veel mooiere dingen zijn gezegd en geschreven die de vrede dichterbij hebben gebracht. Lang leve de liefde en leve de mensenrechten. In de hemel is het op tien december feest. Nu hier nog.