Bommel en bijbel

Bommel en bijbel

Foto: maxvandaag.nl
18 juni 2018
Geschreven door Peter Korver

Met de verhalen van Marten Toonder (1912-2005) over Tom Poes en heer Bommel ben ik opgegroeid. Het is teveel om te zeggen dat ze me gevormd hebben, maar dat het taalgebruik, de subtiele humor en de min of meer verborgen maatschappijkritiek mijn kijk op het menselijk bedrijf blijvend beïnvloed hebben, staat wel vast.

In zijn Heer Bommel-verhalen ontmoeten we een allegorische maatschappij vol dieren die zich als mensen gedragen. De grote maatschappelijke thema’s van Toonder’s tijd zoals de milieuvervuiling, komen allemaal aan de orde en doen ook decennia later verrassend actueel aan. Wat echter ontbreekt zijn de thema’s geloof, kerk of God. “Ik kan niet iets schrijven dat niet in mijn eigen denkraam zit,” zei hij daar eens over. Daarom was het verrassend dat in 2012 een vuistdik boek verscheen onder de titel Bommel en Bijbel van Klaas Driebergen. Deze schreef een doctoraalscriptie voor zijn studie Nederlands die hij later verder uitwerkte tot dit boek over bijbel en christendom in de verhalen van Marten Toonder. Voor mij als theoloog en Bommelliefhebber uiteraard verplichte kost. Het bevestigde direct wat ik allang wist: wie goed leest, ziet dat het christendom bepaald niet afwezig is in de Bommelverhalen, ondanks het gegeven dat het stadje Rommeldam religieloos is en God of goden, maar ook de dood niet voorkomen.

Zwarte Zwadderneel

Zelf heeft Toonder niettemin regelmatig geleend van de ‘tale Kanaäns’, het archaïsche taalgebruik van de oude Statenbijbel van 1637. Bijbelse uitdrukkingen als in zak en as zitten, stof zijt gij, de lijdensbeker drinken komen we meermaals tegen. Heel herkenbaar wordt het calvinisme getekend in de persoon van de Zwadke Kornelisz. Zwadderneel. Deze ‘Zwarte Zwadderneel’, de in het zwart geklede boeteprediker, heeft een eigen variant op de tale Kanaäns als hij met dunne stem predikt tegen hovaardij, winderigheid, gebras en geslemp en zonden als appeltaart eten. Wanneer voor iedereen de zon kan schijnt, daar regent het alleen en altijd boven zijn hoofd.

Wat geloofde Toonder zelf? Wat was zijn eigen levensvisie? Hij zei eens: ik ben van niet erg steil hervormde huize, waar ik vanaf gegleden ben om mijn eigen eenzame weg te gaan. Hij is een zoeker gebleven en werd beïnvloed door theosofie, natuurmystiek, Jung. Noemde zich ‘anti-christelijk maar niet anti-Christus’. Hij was zeer geïnteresseerd in heidense (Keltische) mythologie, waarmee zijn verhalen ook verweven zijn. Esoterie, het geheimzinnige, dat wat slechts door ingewijden doorgrond kan worden, is een begrip wat bij Toonders werk past. Maar ook bijbelse verhaalmotieven hebben een plek.

Bommel en de bijbel in Haarlem

En dan nu, tot 30 juni, bij gelegenheid van de stripdagen, is er in de grote Bavo-kerk in Haarlem de tentoonstelling over heer Bommel en de bijbel. Daar trof ik een plaatje aan uit De Liefdadiger. Het is de enige keer in al die 177 verhalen dat – op de achtergrond – een kerk en kerkgangers zichtbaar zijn. We zien het kerkklokje luiden en een voorganger (de wijde mouwen van een toga) die kerkgangers ontvangt. Hoera, ik mag bestaan in de mij zo dierbare wereld van Toonder en Heer Bommel!

Over Peter Korver

Peter Korver

Peter Korver is remonstrants emeritus-predikant, werkzaam als predikant bij de Grote Kerk in Naarden.

Gerelateerd

15 februari 2024

Volhouden #40dagen

De veertigdagentijd, ofwel de lijdensweken. Voor zover ik mij herinner, had die periode nauwelijks een bijzondere beteke
13 februari 2024

De veertigdagentijd als periode van omvorming

Peter Korver beleeft de veertigdagentijd heel bewust als periode van omvorming. Hij geeft suggesties hoe wij dat ook kun
10 januari 2024

Een kaars in Gaza

Het nieuws van de afgelopen maanden kan ons overspoelen. De beelden uit Gaza grijpen je naar de keel. Het verlies aan le