Joris Luyendijk: Niets doen is nu ook iets doen

De uitslag van het Brexit – referendum heb ik totaal niet zien aankomen. Een paar maanden later zat ik er volledig naast met de Amerikaanse verkiezingen. Ik heb een slecht voorgevoel over de Nederlandse verkiezingen, en vermoed dat Wilders veel beter gaat scoren dan ons nu in de peilingen wordt voorspeld. Wat denk jij, is Wilders over drie maanden onze minister president?

Dat kan in ons systeem alleen als andere partijen met hem een coalitie aangaan. Voor zover ik kan overzien hebben ze gezegd dat niet te gaan doen. Ik zie wel enige overeenkomsten. De campagnes van Trump, Wilders en het pro-Brexit kamp lijken wel op elkaar, en ook hun wantrouwen ten opzichte van andere machtscentra in de democratie, bijvoorbeeld de rechterlijke macht. Maar er zijn ook enorme verschillen. Het Brexit-kamp was een eenmalige coalitie, Trump maakte zich meester van de Republikeinse Partij en kreeg dus alle trouwe kiezers van die partij er gratis bij. Wilders is een break-away en kan niet op zo’n partijmachine of -loyaliteit terugvallen. Dan heeft Nederland, net als bij het Brexit-referendum, proportionele representatie; het kan bij ons niet dat je minder stemmen krijgt dan je opponent en toch de grootste wordt.

Het probleem is dat de gevestigde partijen geen alternatieven bieden binnen het systeem (wat voor Nederland willen we als burgers, wat voor EU?). In plaats daarvan zeggen ze bij alle echt grote vragen ‘Er Is Geen Alternatief’ (EIGA). Ook hebben ze heel veel instrumenten voor politiek bewust op afstand gezet, door een onafhankelijke Centrale Bank in te stellen bijvoorbeeld hebben we niks meer te zeggen over de rentestand. Dan stromen de kopstukken ook nog eens door naar de banken en multinationals die het meest van dit ‘Er Is Geen Alternatief’- systeem profiteren. Jeetje, waar zou die onvrede vandaan komen, nu dit EIGA-systeem rond de euro, Schengen en de financiële crash van 2008 helemaal niet bleek te functioneren?


Het jaar 2016 was niet goed voor het liberalisme wereldwijd en voor mensen met een sterk geloof in vooruitgang en vernieuwing. We maken nu een pas op de plaats. Minder Europa, minder invloed van buiten, minder hervormingen. En liberale politici moeten nodig eens nadenken over hun gedachtegoed en werkwijze. Wat denk jij, vormt 2016 inderdaad een kentering in ons denken? Is het liberalisme nu passé?

Mij viel tijdens het Brexit – debat juist op dat een aantal stemmen die EU als on-liberaal zien. Burgers hebben erg weinig invloed op Europees niveau, en de initiatieven die daar worden genomen komen niet van onderaf. Integendeel, ze worden doorgevoerd, en daarna democratisch ‘gelegitimeerd’ omdat door ons gekozen politici er hun goedkeuring aan geven. Dat is voldongen-feiten democratie. Sommige stemmers van Wilders zeggen: de emancipatie van joden, vrouwen, homo’s en andere minderheden is niet veilig bij de huidige dominante interpretaties van de Islam. Dat is een liberaal argument.

Ik ben benieuwd naar jouw mening als journalist over de enorme informatiestroom via traditionele en nieuwe media die dagelijks over ons wordt uitgestort. We weten niet meer wat wij wel en niet kunnen geloven. Hoe moeten en kunnen wij daar als ‘eenvoudige burger’ mee omgaan?

Dat is een van de grote vragen van onze tijd, inderdaad. Volgens mij zijn onze hersens absoluut niet geëvolueerd om met zulke bombardementen van emotioneel geladen informatie om te gaan. Het is ook oceanisch, in de zin dat je altijd weer meer kunt lezen. Vroeger (toen alles beter was) gingen de bibliotheek en de boekhandel gewoon dicht, ‘s avonds en in het weekend. De radio zweeg, de TV had testbeeld, de krant kwam eens per dag, en de post twee keer.

We moeten ermee leren omgaan, zoals we ook met de overvloed aan voedsel moeten leren omgaan. We staan aan het begin. Om een concreet voorbeeld te geven: ikzelf heb geen smartphone, waarmee ik bewust mijn toegang tot informatie beperk.

In de Verenigde Staten hebben de evangelicalen de macht gegrepen. In Nederland keren de PVV maar ook de SGP zich nadrukkelijk tegen de islam. Is religie hiermee terug op de politieke agenda? En wat raad je vrijzinnig gelovigen aan om te doen? Hun stem wordt nu nog weinig gehoord, is dat een gemis? Of kunnen zij beter achter de voordeur blijven met hun maatschappelijke ideeën? 

Volgens mij is niets-doen nu ook iets doen, namelijk alle ruimte geven aan de anderen. Vrijzinnigen zouden veel actiever kunnen proberen uit te leggen wat dat is, vrijzinnigheid. Dan zouden ze ook ontdekken hoeveel moslims soefi’s zijn, ofwel verlichte mystici. Zulke dwarsverbanden zijn nu meer nodig dan ooit. Als het met joden mis kon gaan in de Tweede Wereldoorlog, dan zeker met moslims want met hen heb je niet de schaduw van de Holocaust.

Joris Luyendijk is journalist en auteur. In 2017 verscheen van zijn hand ‘Kunnen wij praten’. Meer informatie is te vinden op www.kunnenwepraten.nl