Religieuze taal kan in de prullenbak #religiestress

27 oktober 2015
Geschreven door Tom Mikkers

“De leegloop van de kerk leidt tot een leegloop in het woordenboek”, zegt taalkenner Wim Daniëls. “Sinds de jaren zestig waait er een gure wind door de kerk. Dat vind je terug in het woordenboek, als een soort afrekening.” Zijn reactie zegt meer over zijn visie op kerk en religie, dan op de toedracht van het verdwijnen van religieuze taal bij het woordenboek. Ik zou zeggen, Daniëls heeft last van religiestress. Over religiestress gesproken, de nieuwe Dikke van Dale staat in mijn kast en ik ben zo blij als een kind. Het woord religiestress, waarover ik een boek schreef, heeft namelijk het woordenboek gehaald. Mijn naam staat er ook nog bij. Het is eigenlijk tegen de trend in.

Het lijkt namelijk wel alsof sommige mensen het toejuichen dat religieuze taal erodeert. ‘Religie, daar kun je alleen maar last van hebben’, lijkt de consensus. Nieuwe woorden over religie en godsdienst in de jongste editie van het woordenboek vormen de uitzondering, niet de regel. De afgelopen weken hoorde ik vooral veel over de religieuze taal die verdwijnt. Wij deden navraag bij Ton den Boon, hoofdredacteur van de Dikke van Dale.

csm_religiestress_woord_van_het_jaar_mikkers_6cd3c88963

De tale Kanaäns

Dat leverde een genuanceerder beeld op. In het Nederlands Dagblad vertelde hij al dat de Statenvertaling steeds minder gebruikt wordt, waardoor ‘de tale Kanaäns’ uit de omgangstaal en op den duur ook uit de Dikke Van Dale zal verdwijnen. Ook in nieuwe Bijbelvertalingen zoals de Bijbel in gewone taal stapt men af van het traditionele christelijke jargon met woorden als genade en goedertieren, omdat dit jargon niet meer communicatief is. Den Boon constateert dat de christelijke woordenschat niet of nauwelijks aangevuld wordt. Met andere woorden: nu ‘de tale Kanaäns’ langzamerhand uitsterft zou je een nieuw christelijk jargon verwachten, maar in werkelijkheid is dat jargon er nog nauwelijks.

“De traditionele christelijke woordenschat wordt door velen ook als archaïsch ervaren. Als deze ontwikkeling doorzet, leidt ze op termijn wel tot het geheel of gedeeltelijk verdwijnen van de traditionele christelijke woordenschat uit de Dikke Van Dale. Daar gaat echter nog wel even overheen en zo’n ontwikkeling verloopt vaak niet in een rechte lijn. Het duurt zeker nog vijftig jaar.” aldus Den Boon. “Premier Balkenende gaf tijdens de vorige crisis nog een impuls aan de uitdrukking ‘eerst het zuur, dan het zoet’. Dat  komt uit psalm 77. En SGP’er Van der Staaij, die zeer wel ter tale is, gebruikt ook weleens een Bijbelse term. Dat hij veel vaker de publiciteit haalt dan eerdere SGP-lijsttrekkers is niet onbelangrijk.”

Het zal nog wel even duren

Den Boon vervolgt: “Zo kunnen allerlei ontwikkelingen die lang niet altijd te voorzien zijn ertoe bijdragen dat een deel van de Bijbelse uitdrukkingen nog wel een tijdje gangbaar blijft. De schade valt dus te overzien.” Behalve dan die religiestress bij Wim Daniëls. Die vertroebelt zijn blik.

Welke woorden zijn nu eigenlijk geschrapt in het nieuwe woordenboek?

bronk: (gew. en veroud.) kerkprocessie

kaarskensprocessie: (gew.) kaarsenprocessie

kerkenmuur: (gew.) kerkhofmuur

kerkenrechten: (gew. en veroud.) sacramenten der zieken

kerkgebod: (gew. en veroud.) bekendmaking in de kerk, m.n. van een voorgenomen huwelijk

kerksleutel: sleutel van de kerk

kersten: (veroud.) christen: iem. kersten doen, hem dopen

kerstenboek: (gew. en veroud.) doopregister

kerstenbrief: (gew. en veroud.) doopbewijs

koordienst: (gew. en veroud.) lijkdienst waarbij de doodbaar in het koor van de kerk staat

mesdag: (gew. en veroud.) afgestelde kerkelijke feestdag, dag waarop niet gewerkt wordt

misdiener: (gew. en veroud.) misdienaar

schellenrad: (gew. en veroud.) beweegbaar rad waarop enige harmonisch gestemde klokjes zijn bevestigd, gebezigd als misbel

zielgedichtje: gedichtje op een bidprentje

  • gew = gewestelijk
  • veroud = verouderd

 

Over Tom Mikkers

Tom Mikkers

Tom Mikkers was tussen 2008 en 2016 algemeen secretaris van de Remonstranten. Hij is theoloog en werkte ook als remonstrants predikant in Eindhoven, Amsterdam en Delft. In 2011 won hij de Spaanprijs, een prijs voor kerkelijke communicatie. Hij schreef de boeken 'Religiestress', 'Coming Out Churches' en 'Het voelt echt goed'.

Gerelateerd

15 februari 2024

Volhouden #40dagen

De veertigdagentijd, ofwel de lijdensweken. Voor zover ik mij herinner, had die periode nauwelijks een bijzondere beteke
13 februari 2024

De veertigdagentijd als periode van omvorming

Peter Korver beleeft de veertigdagentijd heel bewust als periode van omvorming. Hij geeft suggesties hoe wij dat ook kun
10 januari 2024

Een kaars in Gaza

Het nieuws van de afgelopen maanden kan ons overspoelen. De beelden uit Gaza grijpen je naar de keel. Het verlies aan le