Ritueel slachten: minder praten over het slachten en meer over de waarde van het ritueel

Ritueel slachten: minder praten over het slachten en meer over de waarde van het ritueel

Foto: News21 National
1 mei 2018
Geschreven door Heine Siebrand

Ritueel slachten – een hybride kwestie

Ritueel slachten is slachten met terugwerkende kracht. Ongelijksoortige zaken worden nogal eens op één hoop gegooid. Aan de ene kant horen we een klemmend beroep op de morele hygiëne van de mens in de omgang met het pijn lijden van dieren die voor consumptie ter dood worden gebracht. Het zijn voornamelijk politici en gelovigen die dit debat voor de camera voeren. Zij gebruiken daarvoor dogmatische argumentatie, gebaseerd op onderzoeken die wij niet kennen. Het resultaat is doorgaans erg onbevredigend.

Anderzijds, en van aanmerkelijk veel groter belang, is de nadrukkelijk stilgezwegen theologisch-politieke dimensie die op het spel staat. Deze wordt  in het debat angstvallig omzeild en gemeden. Een soort open zenuw. De discussie gaat eigenlijk nauwelijks  over het belang en de betekenis van het ritueel, we beperken ons tot de vraag of het ritueel slachten wel past binnen het strakke kader van de keuringsregels bij de industriële vleesproductie die in ons land gelden. De aandacht voor het ritueel beperkt zich tot het veronderstelde dierenleed dat door de handeling wordt aangebracht. Anders gezegd, in wat opiniemakers vertellen wordt alleen mijn interesse gewekt en bevredigd door het feit dat ik vegetariër ben.

Zelfreinigend vermogen religies

In plaats van een debat over de oorspronkelijke veerkracht van religie en godsdienstvrijheid, verzandt het gesprek tussen een politicus van de Partij voor de Dieren en een eerbiedwaardig vertegenwoordiger van een joodse instelling of organisatie in welles – nietes gedoe. De echte kans tot verdieping wordt niet aangegrepen. De politicus is kennelijk niet op de hoogte van het feit dat religies door de eeuwen heen in hun handelingen en rituelen adequaat en met wijsheid wisten om te gaan met taboes. En evenmin wordt het belang erkend dat religies zich blijven vernieuwen, zoals in de joodse tempel in Jeruzalem het geval was met hygiëneregels en de aanpassing van godsbeelden. Politici nemen religies in het debat totaal niet serieus. Zij zijn te veel belust op vluggertjes in de media en daarbij maken ze vaak ondoordachte verbindingen.

Eerlijk gezegd ben ik niet of nauwelijks geïnteresseerd in de geïsoleerde verontwaardiging over ritueel slachten. Ik ben al vegetariër, denk ik dan. En als met dit rituele slachten iets ernstig mis is dan had ik willen weten waarom de overheid dit niet controleert. Daarmee is voor mij, enkel in mijn rol als vegetariër, de kous af.

Hoe houden we religies vitaal?

Boeiender vind ik het gesprek over de rol en de betekenis van het (religieuze) ritueel in onze moderne wereld. De Amerikaanse filosoof Charles Sanders Peirce heeft een eenvoudig maar scherpzinnig instrument ontwikkeld dat politici én gelovigen zouden kunnen inzetten om de veerkracht van het verschijnsel religie te testen. Anders gezegd: om vast te stellen of een religie ook daadwerkelijk zo is ingericht en toegerust dat deze in de samenleving helpt goed om te gaan met moderne taboes. Hij onderscheidt firstness van secondness en thirdness. Een handeling die voor het eerst wordt toegepast – een goed glas wijn bij een mooie gebeurtenis – komt de kwalificering firstness toe.

Wanneer men telkens wijn drinkt bij iets feestelijks dan krijgt het de kracht van een ritueel of secondness. Maar wanneer een groep oude mensen demonstreert op het Rode Plein in Moskou met rode vlaggen voor het communisme refereert dit niet meer aan de ervaring en erkenning van de meerderheid en krijgt deze handeling het stempel van thirdness. Het is een derdehandse ervaring, een versteend ritueel dat zelf een taboe is geworden. Veel religie en spiritualiteit is versteend en fantoomreligie geworden die niet meer vernieuwend wordt aangepast en bijgestuurd zoals oorspronkelijk juist wel het geval was.

Eigen taboes bevechten

Hoe houden we religies vitaal zodat ze hun nut kunnen bewijzen in situaties waar goede argumenten stuiten op werkelijkheden waar wij niet goed raad mee weten? Waar onze postmoderne wereld botst op zijn eigen nieuwe taboes, van robotisering en doorgeslagen consumptiedwang die het leven van de producten die wij maken steeds verder bekort. Wat zegt religie over de mens die in het productieproces overbodig wordt gemaakt? Welk antwoord heeft religie op de dictatuur van de burgerlijke tolerantie die alles goed vindt als het echte debat maar blijft toegedekt totdat, dankzij de eigen chemie, het onderliggende conflict tot uitbarsting komt op een nog meer ongelegen moment. Tolerantie veronderstelt namelijk dat een conflict dat eerst wordt aangegaan en pas daarna, zonder te zijn opgelost, op een goede manier wordt toegedekt. Men kan ondanks alles samen goed door één deur.

Religie is de manier waarop mensen zinvol omgaan met hun alleen zijn. Dit staat voor een groot maatschappelijk belang. Ritueel slachten vraagt om een heel andere vorm van toetsing en weging dan alleen het technische debat over het mogelijk tekortschieten van de vergunning die daarvoor in het verleden kennelijk is verleend.

Over Heine Siebrand

Heine Siebrand

Heine Siebrand is emeritus-predikant van de Geertekerk in Utrecht. Hij is voorzitter van de Taakgroep Vernieuwingsplekken bij de Remonstranten.

Gerelateerd

15 februari 2024

Volhouden #40dagen

De veertigdagentijd, ofwel de lijdensweken. Voor zover ik mij herinner, had die periode nauwelijks een bijzondere beteke
13 februari 2024

De veertigdagentijd als periode van omvorming

Peter Korver beleeft de veertigdagentijd heel bewust als periode van omvorming. Hij geeft suggesties hoe wij dat ook kun
10 januari 2024

Een kaars in Gaza

Het nieuws van de afgelopen maanden kan ons overspoelen. De beelden uit Gaza grijpen je naar de keel. Het verlies aan le