Kaal als een biljartbal?

‘Het is een wonderlijke paradox dat Remonstranten heel erg kunstminnend zijn en daar groot belang aan hechten, maar dat de remonstrantse kerken veelal zo kaal zijn als een biljartbal’, zo schrijft de redactie van AdRem aan mij. ‘Hoe zit dat?’

Remonstrantse kathedraal rijk versierd

Op deze stelling valt in eerste instantie wel wat af te dingen. In het fraaie overzichtswerk Kerkinterieurs in Nederland (2016), een initiatief van Museum Catharijneconvent en Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, is een honderdtal kerkinterieurs bijeengebracht, geselecteerd op aspecten van kunst- en kerkhistorische aard, alsmede van gaafheid en representativiteit. Vier bladzijden zijn gewijd aan de ‘remonstrantse kathedraal’, de kerk aan de Westersingel te Rotterdam, daterend uit 1897.  ‘Zo kaal als een biljartbal’ is wel het laatste waar je aan denkt wanneer je de afbeeldingen van dit rijk geornamenteerde gebouw bekijkt. En zo zouden er wel wat meer voorbeelden te geven zijn, zoals Dordrecht (1901) in Jugendstil met gebrandschilderde ramen. Ook uit latere jaren, zoals ‘Vrijburg’ (1933) in Amsterdam. Deze kerk kent wel meer soberheid dan de Rotterdamse, maar opvallend is het rijke, gebrandschilderde grote Pinksterraam. De nadruk op de werking van de Heilige Geest is kenmerkend voor de spiritualistische inslag van de Remonstranten.

Uiterste eenvoud in Den Haag

Uiterste eenvoud kent de remonstrantse kerk in Den Haag (1956). Deze sobere zaalkerk berust op een rechthoekig rondplan. De ingang is van terzijde onder de orgelgalerij, die tegen de ene korte kant is gebouwd. Daartegenover bevindt zich aan de andere korte kant het liturgisch centrum met op een estrade kansel en avondmaalstafel. De aandachtswand daarachter kent een kunstig vervlochten metselwerk van onbeklede baksteen, waaruit in mozaïek het kruis oprijst. Deze kerk werd met Pasen in gebruik genomen. Nog herinner ik mij deze indrukwekkende dienst, waarin de ‘remonstrantse paashymne’ werd gezongen Christus is opgestaan. (Lied 157, Liederenbundel Remonstrantse Broederschap).

In dit lied, gedicht door de predikant W.J. Wegerif, komen de regels voor: ‘Wat wij ook derven, / hoe wij ook zwerven, / hoog rijst als baken het heilig kruis’. Aan deze woorden moet ik steeds weer denken als ik in de Haagse kerk kom en de aandachtswand zie. Maar ook treft mij steeds weer, hoe hier met eenvoudige middelen een maximum aan uitwerking wordt bereikt. De lichtende blauwgrijs-witte mozaïeksteentjes waarmee het kruis is bezet, de centrale positie van het kruis in het geheel van deze kerk, zij laten niet na ons ervan te doordringen dat christelijk geloof een paasgeloof is. Het is goed daar het hele jaar door aan te worden herinnerd.

Eigen verbeelding centraal

In alle eenvoud die de meeste van onze kerkgebouwen kenmerkt, wordt ruimte gelaten aan de verbeelding. Zoals remonstranten inzake geloofsvoorstellingen zoveel mogelijk ruimte aan de individuele geloofsbeleving willen laten, zo willen zij ook in de inrichting van hun kerkgebouwen zoveel mogelijk ruimte bieden voor ieders eigen verbeelding. Dit heeft in 1994 tot een verrassend resultaat geleid. De herdenking van 375 jaar Remonstrantse Broederschap viel toen samen met de viering van het 75-jarig bestaan van de Nederlandse Kring van Beeldhouwers. De predikant Peter Kattenberg, lid van deze beeldhouwerskring, nam toen het initiatief tot een expositie van beelden in en om alle remonstrantse kerkgebouwen, getiteld Ruimte voor Beelden (zie elders in dit blad). In dat jaar kwam geen kerkganger onder het Woord zonder een beeld onder ogen te krijgen. Maar nu is er weer alle ‘ruimte voor verbeelding’.

Eric Cossee
remonstrants emeritus-predikant