Geknipte bladeren en blote dansers
Matisse, dat is toch die kunstenaar van die geknipte bladeren en die blote dansers? Mwah, ik had eigenlijk geen grote aandrang om naar de tentoonstelling over hem in het Stedelijk Museum in Amsterdam te gaan. Maar twee vrijkaartjes trokken mij moeiteloos over de streep.
‘De Oase van Matisse’ (nog te zien tot 16 augustus) brengt meer dan honderd werken van zijn hand bij elkaar, de grootste tentoonstelling over hem ooit in Nederland. Veel topstukken zijn te zien, zoals zijn bekende werken ‘De Dans’ en ‘De parkiet en de zeemeermin’. Het geheel drukt een lichte, vrolijke zorgeloosheid uit, die Matisse (1869-1954) met zijn werk bewust wilde creëren. Je zou je inderdaad in een oase kunnen wanen.
Een en al navolging en inspiratie
‘Gidsen en goeroes’ is komend seizoen het jaarthema van de Remonstranten. Ik moest er steeds aan denken toen ik door de zalen dwaalde. Je maakt de ontwikkeling van Matisse als kunstenaar tot het ultieme einde van zijn leven mee. Het is een en al navolging van en inspiratie door anderen. Hij begint in een realistische stijl zoals hij op de kunstacademie had geleerd, maar al snel gaat hij onder invloed van Cézanne zijn vormen vereenvoudigen en zijn voorstellingen in vlakken ontleden. Het expressieve kleurgebruik leert hij van Van Gogh. Het gebruik van felle kleuren fascineerde hem bij de ‘fauvist’ De Vlaminck. Het werk ‘André Derain’ is het eerste fauvistische uitstapje van Matisse. Hij experimenteert met het pointillisme, maar vond dat voor zichzelf te beperkend. Hij legt zich ook toe op andere vormen van kunst: beeldhouwwerk, wandkleden, naakten, ontwerpen voor boeken en boekomslagen en posters. De knipselwerken waarmee hij het beroemdst is geworden dateren uit de laatste fase van zijn leven. Op zijn 72e wordt hij ernstig ziek, schilderen kan dan niet meer, maar knippen wel. Een assistent rangschikt de knipsels naar zijn aanwijzingen.
Het fascinerende aan de tentoonstelling vind ik dat naast de werken van Matisse schilderijen hangen van mensen door wie hij werd geïnspireerd of navolgers die hem als voorbeeld hebben genomen. Van het schilderij ‘De goudvissen’ (1912) wordt bijvoorbeeld gezegd dat de bruin-paarse kleurstelling is toe te schrijven aan Matisse’s eerste reis naar Marokko. Naast dit schilderij hangen werken in min of meer identieke kleuren van Mark Rothko Untitled (1962) en van Barnett Newman. Mooi!
Gods prachtige licht weergeven
En dan moeten we het ook nog even over God hebben. Niet omdat ik dat nu zo graag wil, maar omdat Matisse aan het eind van zijn leven bij God terug lijkt te komen. Immers, hij ontwerpt als laatste werk de kapel (1948-1951) voor de Zusters Dominicanessen in Vence. ‘Mijn meesterwerk’, zegt hij zelf. Maar die terugkeer tot God lijkt toch maar zo, Matisse is nooit zo erg religieus geweest. Hij gelooft in zichzelf als schepper en ervaart bovennatuurlijke krachten in het scheppingsproces, dat wel. Aan het eind van de tentoonstelling beland je in een filmzaal waar een film wordt gedraaid over de totstandkoming van de ‘Chapelle du Rosaire’ in Vence. Aan het woord is zuster Marie-Jacques die voordat zij intrad in het klooster model voor hem stond en met wie hij later een diepe vriendschap ontwikkelde. Uit dank voor het feit dat zij hem op hoge leeftijd verzorgde, ontwierp hij de kapel. Zij denkt dat hij terugkeert naar het geloof van zijn jeugd. Matisse antwoordt haar echter: ‘Ik heb in mijn leven nooit behoefte gehad aan sacramenten om onze Schepper te prijzen. Ik ben helemaal naar Tahiti gegaan om zijn prachtige licht te bewonderen. Dat licht wil ik in mijn werk aan anderen overdragen.’
