God moet een kunstliefhebber zijn

In De Volkskrant vorige week maandag stond een prachtige column van Teun van de Keuken. Hij vertelt hoe Debatcentrum De Balie zich bij de Kamer van Koophandel heeft ingeschreven als kerk. Op die manier kan het net als andere godshuizen tijdens de pandemie open blijven. In het vervolg van de column verdedigt hij deze beslissing van De Balie. En hij doet dat zo mooi dat ik grote  delen van zijn column citeer. De citaten kunt u herkennen aan de aanhalingstekens.

Uitdrukking van het Hogere
‘’Uiteraard reageerden ‘echte gelovigen’ meteen verbolgen. Dat doen ze iedere keer als iemand opwerpt dat het toch een tikkeltje vreemd is dat alles dicht moet, maar dat kerken open mogen blijven. ‘De kerkdienst is heel belangrijk voor gelovigen’, zeggen ze dan. Dat geloof en snap ik. Maar als iemand zegt dat theatervoorstellingen, tentoonstellingen en concerten voor hem net zo belangrijk zijn, dan fronsen de mannenbroeders de wenkbrauwen. Dat is natuurlijk iets heel anders! Hoe durf je aards vertier te vergelijken met de viering van Het Hogere?

Het antwoord is simpel en ingewikkeld tegelijk: omdat de kunsten ook een uitdrukking zijn van het hogere, het ongrijpbare. Alleen (lang niet altijd) toegeschreven aan een God. Als kind kwam ik weleens bij een vriendje thuis. Zijn moeder draaide wonderschone muziek. Pianoconcert No. 20 van Mozart, gespeeld door Mitsuko Uchida. Na een intro door het orkest van ongeveer drie minuten, valt de piano in. Elke noot helder, maar ook licht, kwikzilverig. Vanaf het moment dat ik het hoorde was ik verknocht aan de muziek en aan de pianiste. Zo’n vijftien jaar later studeerde ik in Berlijn, toen Uchida daar optrad met dit stuk. De Japanse meesterpianist bespeelde niet alleen haar instrument, maar dirigeerde ook nog het orkest. Iedere keer als ze een hand vrij had, stak die boven de vleugel uit om de muzikanten bij de les te houden. Soms stond ze op. De uitvoering beroerde mij hevig. In de pauze, het orkest zou zonder de pianiste verdergaan, verliet ik de Philharmonie. Deze schoonheid, deze ongelooflijke ervaring, die mij een moment verbond met onbekende Duitsers in een concertzaal in Berlijn, wilde ik vasthouden. Hier, vergeef mij de pathetiek, openbaarde zich de zin van het leven.”

Laat je overweldigen door het ongrijpbare 
In het vervolg van zijn column noemt hij nog een paar andere voorbeelden van bijeenkomsten waarbij iets dergelijke ervaren werd waarbij hij steeds de gevoelens van verbondenheid en de magie die dat creëert benadrukt. In zijn beleving gaat het steeds om momenten waarop zin wordt toegekend aan het bestaan en het mensen helpt “aan het aardse geploeter te ontstijgen”. En dan besluit hij: “Het leven is zwaar: goede cijfers halen, geld verdienen, promotie maken, misschien kinderen opvoeden, het juiste doen. We zwoegen door het aardse tranendal tot we doodgaan. Daarom hebben we het soms nodig om in een zaal te zitten en ons te laten overweldigen door het ongrijpbare. Niet Het Hogere van een God, maar het hogere dat mensen hebben gemaakt die zo briljant zijn dat wij er met ons verstand niet bij kunnen. Niet om de wereld te vergeten, maar om ons met de wereld te verzoenen. Het bestaan heeft alleen zin als we het niet alleen in debet- en creditrekeningen zien.”

Wat werkelijk schitterend! Maar hoe mooi ook, ik wil één kleine kanttekening plaatsen: ik ervaar de scheiding die Van de Keuken tussen wat wel en wat niet door ‘God’ is aangestuurd als gekunsteld. God openbaart zich net zo goed in een mooi concert als in een goede preek of kerkdienst. Stiekem denk ik wel eens dat hij veeleer een kunstliefhebber is dan dat hij zich herkent in wat wij op zondagochtend plegen te doen ..