Relativeer je (geloofs)identiteit
‘Draag je identiteit vederlicht’ was recentelijk het devies van de Brits-Ghanese filsoof Kwame Anthony Appiah, naar aanleiding van de Nederlandse vertaling van zijn boek over identiteit. Zélf kan hij erover meepraten als zwarte, getrouwde homoseksuele man, van Afrikaanse origine, met een tongval als uit Oxford en docerend in New York. Taxichauffeurs hebben het doorgaans moeilijk hem te plaatsen. Zijn identiteit verschiet als een kameleon, afhankelijk van the eye of the beholder.
Een behartenswaardige aanrader, voorbij het overbekende hokjesdenken dat Westerse samenlevingen tegenwoordig zo polariseert en zorgt voor wrok en identiteitspolitiek. Maar eenvoudig, weten we allemaal, is dat niet. Niet in de geglobaliseerde tijden als de onze en ook vroeger niet. Dat leert ons ook de Nederlandse kerkgeschiedenis en in het bijzonder het theologische en kerkpolitieke conflict tussen remonstranten en contra-remonstranten, aan het begin van de zeventiende eeuw. In het boek ‘Tolerantie in turbulente tijden’ gaat het daarover. Het verscheen naar aanleiding van het vierhonderd jarig bestaan van de Remonstranten. In dat boek lezen we bijvoorbeeld over de grote remonstrantse voorman Johannes Wtenbogaert en zijn pleidooi voor onderlinge verdraagzaamheid. Dat pleidooi is een oproep om, in termen van Appiah, je specifieke geloofsidentiteit niet te verabsoluteren, maar oog te houden voor de relativiteit ervan én voor het overige dat je met anderen verbindt.
Hoe gaan remonstranten en anderen om met tolerantie, in de turbulente tijden van 1619 en 2019? Leverbaar vanaf 28 september 2019.
bestel voor € 19.99Compromis en geleidelijke verandering
Wat volgt is velen min of meer bekend. De specifieke remonstrantse ontstaansgeschiedenis zou vormend blijken en aanleiding geven tot het hoog houden van de idealen van ‘vrijheid en verdraagzaamheid’. Met name vanaf de laatste decennia van de negentiende eeuw, toen de Broederschap een expliciet vrijzinnig kerkgenootschap werd. Sindsdien werd ‘verdraagzaamheid’ voor Remonstranten ‘identity marker’ bij uitstek, het eigene waarmee zij zich van andere kerken wensten te onderscheiden. Hier deed zich een belangrijke paradox voor: het ontstaan van een homogene vrijzinnige ‘partijkerk’ uit een geloofsgemeenschap die voorheen diversiteit van belijden binnen één kerk had voorgestaan. En ook sociologisch was en is er homogeniteit. Grotendeels bestaand uit hogeropgeleiden werden de Remonstranten de ‘Promovendum’ (avant la lettre!) onder de kerken.
Het begrip tolerantie mag dan paradoxaal en dubbelzinnig- diffuus zijn, aan het belang ervan valt moeilijk te twijfelen. Juist in de overgangsfase die we nu beleven is het een onmisbare deugd. Van personen én instellingen. Waar zouden we immers zijn als we in het Pietendebat en al die andere religieus-culturele hete hangijzers allemaal de flanken zouden bezetten? Geen oog meer zouden hebben voor een compromis, een geleidelijke verandering? Hier geldt het grote belang van een vrijzinnige mentaliteit, die door godsdienstsocioloog Ter Borg (1948-2012) is omschreven als ‘een mentaliteit die zich kenmerkt door een open, kritische houding ten aanzien van de traditie waarin men nu eenmaal staat, zonder die traditie los te willen laten, en die gepaard gaat met tolerantie ten aanzien van andermans traditie‘.
Zelf tolerantie praktiseren
Ook Remonstranten hebben steeds getuigd van zo’n geesteshouding die in Nederland breed uitgewaaierd is. Toch moeten naar mijn mening de Remonstranten het kroonjuweel van de tolerantie niet exclusief claimen. Dat is wel een risico overigens in een gestaag kleiner wordend gezelschap, vechtend om haar voortbestaan en zoekend naar identiteit. Wél kunnen ze het belang van die tolerantie blijven onderstrepen, hoog houden en zélf praktiseren. Als onmisbaar in de omgang met verschil. Toen en nu.
