Tragiek: als het goede streven in kwaad verkeert

Tragiek: als het goede streven in kwaad verkeert

Afbeelding: YouTube
29 april 2021
Geschreven door Foeke Knoppers

‘Goed’ en ‘kwaad’ zijn vaak op een voor ons niet altijd doorzichtige wijze met elkaar verbonden. Als het ‘goede’ dat de mens nastreeft in ‘kwaad’ verkeert, spreken we van tragiek. De remonstrantse theoloog H.J. Heering (1912-2000) schreef daar in 1961 een mooi boek over: ‘Tragiek, van Aeschylus tot Sartre’.

Heering omschrijft in dit boek tragiek als ‘het hoge pogen dat zichzelf frustreert’. Het  ‘hoge pogen’ als zodanig  maakt een mens nog niet tragisch. Men kent de lijfspreuk van Willem de Zwijger: ‘Men hoeft niet te hopen om te ondernemen, noch te slagen om vol te houden’. Er zijn mensen die op blijmoedige wijze kunnen volharden terwijl ze weten dat ze iets nastreven waarvan ze de realisering nooit zullen meemaken. Ze kunnen de woorden van de dichter Roland Holst beamen: ‘Ik zal de halmen niet meer zien, noch binden ooit de volle schoven, maar doe mij in de oogst geloven, waartoe ik dien’.

Blinde vlek

Tragisch worden wij als dat ‘hoge pogen’ van ons verbitterde mensen maakt die desondanks krampachtig (en vaak steeds fanatieker) blijven vasthouden aan hun idealen en nog altijd in ernst menen iets groots tot stand te brengen. Van tragiek zou geen sprake zijn als mensen niet iets goeds meenden na te streven.

‘Tragisch’ is net als ‘komisch’ de kwalificatie van de toeschouwer. Iemand is toch juist komisch omdat hij dat zelf niet in de gaten heeft. In alle vormen van tragiek heeft wie er het slachtoffer van is een blinde vlek voor wat er eigenlijk met hem aan de hand is. Dat roept bij de toeschouwer vaak compassie op. Onze compassie wordt vermoedelijk ook opgewekt door het feit dat wij, als wij tragiek waarnemen in het leven van een ander, ons realiseren hoe kwetsbaar ons leven is. Wie geeft mij de garantie dat ik zelf niet, zonder het te beseffen, tragisch ben?

Omstandigheden zijn oppermachtig

Tragiek is een vorm van lijden en wel één die ons in hoge mate kan aangrijpen. We nemen het waar maar kunnen we een ander ervoor behoeden? Altijd speelt bij de tragiek op de achtergrond het conflict tussen het ‘willen’ (het ‘hoge pogen’) en het ‘kunnen’ (de omstandigheden, de talenten, het karakter) een rol en altijd is er de ‘blinde vlek’ voor het feit dat het ‘kunnen’ het ‘willen’ frustreert. De omstandigheden zijn vaak oppermachtig in ons leven en kunnen het ons onmogelijk maken te realiseren wat ons voor ogen staat; we zijn soms niet getalenteerd genoeg om te bereiken wat we zo graag zouden willen bereiken en soms zit ons karakter ons in de weg maar we zien het niet en dat maakt ons tragisch.

Die ‘blinde vlek’ voor het ‘kunnen’ dat het ‘willen’ frustreert maakt dat een mens niet vrij is. Het evangelie is geen tragedie en het lijden van Jezus is geen tragisch lijden. Jezus is juist op een bijzondere wijze vrij: hij kan zich op onkrampachtige wijze inzetten en is bij machte uit handen te geven wat het effect van zijn inzet is omdat hij vertrouwt op de macht van God die wat hij doet vruchtbaar zal maken. Tot op de dag van vandaag.

Over Foeke Knoppers

Foeke Knoppers

Foeke Knoppers is emeritus - predikant bij de Remonstranten. Twente was zijn laatste gemeente.

Gerelateerd

20 maart 2024

In Balans. Uit Balans #40dagen

‘Ben je nog steeds in balans’ vroeg een kennis me toen we via LinkedIn weer contact kregen. Ik voelde een licht prot
13 maart 2024

Waar geef jij je aandacht aan? #40dagen

Nadenken over de vraag: waar richt ik mijn aandacht op in het leven, wat zou dat koninkrijk voor mij, voor ons kunnen be
7 maart 2024

De ander als venster op Pasen #40dagen

De telefoon gaat. Het is mijn collega met een nieuwe aanmelding. Een huisarts vraagt onze inzet bij een patiënt met een