Uit liefde wil ik leven

Uit liefde wil ik leven

Foto: Max Benidze
27 augustus 2018
Geschreven door Christiane Berkvens - Stevelinck

Laat ik meteen met de kerkdeur in huis vallen: ik heb een hekel aan het woord ‘geloof’. Het is me tegelijkertijd te vaag en te strak. Ik kan wel geloven dat het morgen mooi weer zal zijn, maar dat moet nog blijken. Dat is me te vaag. Ik zou ook kunnen geloven in de traditionele christelijke geloofsbelijdenis, een aaneenschakeling van dogma’s die door de eeuwen heen ontelbare christenen heeft geïnspireerd en houvast heeft gegeven maar waar ik, met alle respect, afstand van heb genomen. Dat is mij te strak.

Dat geldt overigens voor elke geloofsbelijdenis (ook de nieuwe remonstrantse geloofsbelijdenis uit 2006). Een prachtige, moderne tekst die niets oplegt maar juist nodigt tot gedachtewisseling, maar niettemin uitgaat van de traditionele christelijke dogma’s. Mooi is dat, een dominee die niet gelooft! Wees gerust, het is minder erg dan het lijkt.

Vertrouwen

Als Franstalige kom ik uit een Romaanse en Romeinse traditie, waarin niet wordt gesproken over geloof maar over foi. We hebben geen geloofsbelijdenis maar een confession de foi. Dit is geen subtiel woordenspel, geen theologische spielerei maar een wezenlijk verschil. Het woord ‘foi’ komt van het Latijnse fides, en Fides is de Romeinse godin van het vertrouwen. Met het begrip ‘geloof’ heb ik niets, met het begrip ‘vertrouwen’ alles. Het zijn voor mij twee verschillende dimensies, twee verschillende ruimten: de ruimte van het hoofd en de ruimte van het hart. Hoe vaak heb ik niet, met volle overtuiging, de traditionele geloofsbelijdenis van Nicea in de kerk gezegd of gezongen? Ik zing die soms nog op de gregoriaanse melodie met een zweem van nostalgie, maar die onderschrijven doe ik allang niet meer.

Na mijn afscheid van de Rooms-Katholieke Kerk, waarin ik met hart en ziel (en veel genoegen) tot mijn dertigste had vertoefd en gewerkt, volgde een moeizame weg van ‘ont-dogmatiseren’. Alles wat ik tot dan toe als vanzelfsprekende waarheden aannam, wankelde. Credo in unum Deum, het geloof in één God, bleef een vanzelfsprekendheid, te danken aan mijn joodse achtergrond. De rest ging ik afpellen, stuk voor stuk, dogma voor dogma, als een ui. Een hard gelag. Zou er na deze exercitie überhaupt nog iets overblijven? De grootste moeite had ik niet zozeer met de opstanding, maar met de verzoeningsdood van Jezus. Maar als je afstand neemt van dat centrale element van het christelijk geloof, ben je dan nog een christen? De vraag werd me in deze bewoordingen gesteld door de gereformeerde studentenkerkenraad van de Leidse Studenten Ekklesia, na een nogal vrijzinnig uitgevallen paaspreek. Daar stond ik dus voor een inquisitie-tribunaal dat mij wilde laten bewijzen dat ik wel degelijk een christen was… Ironie van de geschiedenis, zou ik zeggen.

Een zaak van het hart

Ik herinner me nachtelijke discussies met mijn tweede man, net als ik voorganger, net als ik overgewaaid uit de Romana naar het protestantisme. Hij zat met hetzelfde probleem, voornamelijk met het geloof in Christus. Hadden we ons ‘bekeerd’ tot een ander geloof? Welnee, zo hebben we het nooit ervaren. We ontwikkelden ons, we gingen schuiven in onze overtuigingen, we leerden omgaan met persoonlijke, voortschrijdende inzichten. Maar nogmaals: gemakkelijk was het allerminst. Het gevoel verraad te plegen aan het geloof van je jeugd, waar je aan gehecht was, kan behoorlijk knagen.

Maar goed: geloven doe ik niet, vertrouwen des te meer. Vertrouwen is geen weten. Weten is meer een zaak van het hoofd, vertrouwen een zaak van het hart. Geloven, weten en vertrouwen spelen op andere schaaktafels.

In mij stroomt een rivier 

Op 5 oktober wordt in Leiden gevierd dat daar honderd jaar geleden het Convent van Predikanten werd opgericht. Bij gelegenheid van dat jubileum verschijnt op 5 oktober 2017 het boek ‘In mij stroomt een rivier’  onder redactie van Koen Holtzapffel en Pieter Korbee.

bestel voor € 12.99

Vertrouwen in de Ene die mij draagt

Maar waar vertrouw ik dan in? Ik vertrouw in de Ene die mij draagt, in een liefde die mij en de wereld omvat houdt, in een kracht die mij in beweging zet om mijn levensopdrachten te vervullen. Zonder die kracht, zonder die liefde, had ik nooit alles kunnen doorstaan wat mij in het leven overkomen is, zou ik nooit de beproevingen die het lot voor mij in petto had en heeft een betekenis kunnen geven. Dit is geen bewijs van wat dan ook, het is persoonlijk geleefde bewustwording, een basisvertrouwen dat boven elke twijfel verheven is. En dit basisvertrouwen is mij meer dan genoeg om als predikant te kunnen functioneren, om mensen te woord te staan, in leven en dood te begeleiden, om te preken en om te bidden, om te getuigen van Gods liefde.

Overigens sta ik daarbij op de schouders van onze voorouders, van al die kerkvaders en theologen die hun leven hebben gewijd aan het bestuderen van onze heilige teksten of aan het verfijnen van ons denken. Zij zijn van onschatbare waarde.

Dat alles laat onverlet dat ik ook de enorme rijkdom van andere levensbeschouwingen en culturen gretig omarm. Voor mij bestaan er geen grenzen, geen onoverbrugbare kloven (meer) tussen religies en levensbeschouwingen, niet eens een tentdoek dat het zicht op een andere spiritualiteit ontneemt. Tijdens mijn vele reizen in Zuidoost-Azië ontmoette ik verrassende en inspirerende religies, zoals de cao-dai in Vietnam, een monotheïstische meng-godsdienst uit 1924. In de cao-dai tempel van Danang, onder een alziend oog dat onwillekeurig aan de Egyptische god Horus doet denken, staan menshoge beelden van Confucius, Boeddha, Lao Tse, Mozes, Jezus en Mohammed, op elkaar gestapeld en in elkaar vloeiend, vertegenwoordigers van de universele wijsheid van de Ene. Wat een verademing!

Deel van een grote geheel

Vertrouwen in de dragende kracht van de Ene, in diens vele verschijningsvormen, leidt tot een mystieke bewustwording. Je voelt dat je ‘deel van een groter geheel’ bent. Deze numineuze ervaring heeft niets vaags of zweverigs. Integendeel, deze bewustwording is zeer reëel, concreet en fysiek ervaarbaar. Door stilte, meditatie en gebed, door het beleven van natuur, kunst en muziek of door ontmoetingen met mensen kunnen momenten van innerlijke vreugde en extase ontstaan die niet in woorden te vatten zijn. Alleen mystici en dichters komen in de buurt, zoals Czeslaw Milosz het beschrijft in dit gedicht, dat mij zeer na aan het hart ligt.

Wakker

In mijn diepe ouderdom, met een verslechterende gezondheid, werd ik midden in de nacht wakker en toen ervoer ik dit: het was een gevoel van geluk, zo reusachtig en volmaakt dat het voorbije leven slechts een voorsmaak daarvan kende. En dit geluk had geen enkele aanleiding. Het verwijderde het bewustzijn niet, het verleden verdween niet. Met heel mijn chagrijn droeg ik het in me. Nu werd het plotseling ingevoegd als een noodzakelijk deel van het geheel. Alsof een of andere stem zei: ‘Maak je geen zorgen, alles is zo gegaan als het moest gaan, je hebt gedaan wat jou beschikt was en je hoeft niet meer aan dingen van vroeger te denken.’ De rust die ik voelde was de rust van het afsluiten, van de balans en verbond zich met de gedachte aan de dood. Het geluk aan deze zijde was als het ware een aankondiging van hetzelfde aan gene zijde. Ik besefte dat ik een onverwacht geschenk had ontvangen en ik kon niet bevatten waarom die genade mij ten deel viel.

Dergelijke ervaringen zijn van onschatbare waarde en voeden het basisvertrouwen in een kracht die mij draagt. Maar hoe vertaalt dit vertrouwen in God zich in mijn dagelijks leven? Niet zo lang geleden kwam in mij een zin op, een mantra die deze vraag beantwoordt en die ik regelmatig herhaal: Uit liefde wil ik leven.

 

Dit artikel is gepubliceerd in het boek ‘In mij stroomt een rivier. Remonstrantse predikanten over wat hen bezielt.’  Remonstrantse predikanten vertellen daarin wat zij zelf nu eigenlijk wel en niet geloven. Het boek is in 2017 uitgekomen bij gelegenheid van het honderdjarig bestaan van het Convent van Predikanten. 

 

Over Christiane Berkvens - Stevelinck

Christiane Berkvens - Stevelinck

Christiane Berkvens - Stevelinck (29 maart 1946 - 23 november 2017) was remonstrants predikant in Delft (van 1986 tot 1990), Jongerengemeente Arminius (van 1997 tot 1999), Breda (vanaf 2002) en Rotterdam (van 2009 tot 2017). Zij publiceerde diverse boeken, waaronder 'Erfenis Europa' en 'Marc-Alain Ouaknin, een joodse gids van deze tijd'.

Gerelateerd

20 maart 2024

In Balans. Uit Balans #40dagen

‘Ben je nog steeds in balans’ vroeg een kennis me toen we via LinkedIn weer contact kregen. Ik voelde een licht prot
13 maart 2024

Waar geef jij je aandacht aan? #40dagen

Nadenken over de vraag: waar richt ik mijn aandacht op in het leven, wat zou dat koninkrijk voor mij, voor ons kunnen be
7 maart 2024

De ander als venster op Pasen #40dagen

De telefoon gaat. Het is mijn collega met een nieuwe aanmelding. Een huisarts vraagt onze inzet bij een patiënt met een