Preek van de week: Geloof begint bij jou!

Er is nog zoveel niet gezegd,

er is nog zoveel doodgezwegen

door jullie en door mij.

In nachten dat wij wakker lagen

op onvoltooid verloren dagen,

door jullie en door mij.

Paul van Vliet

Wolk van stilte

Bijbelteksten: Genesis 42 en Matteus 3:13-17

Een van de dingen die in Bijbelverhalen met grote vanzelfsprekendheid wordt verondersteld is het spreken van God. God praat met Mozes, God spreekt tot profeten en laat profeten spreken. God spreekt met Adam en Eva. Hij roept Noach en redt hem en de zijnen, aangevuld met twee van alles wat leeft tussen de Bijbelse bedrijven door. En de apotheose voor mij van al dat spreken is God die vanuit de hemel nog een klein woordje spreekt bij de doop van Jezus: “Dit is mijn geliefde zoon in wie ik vreugde vind.”

Hoewel God spreekt in de Bijbel is hij vooral een man (of vrouw) van weinig woorden. De Bijbelse God lijkt eerlijk gezegd een beetje op mijn vader qua spreken. Mijn vader had ook het magische zwijgen om zich heen hangen. Hij zei niet zoveel, maar als hij wat zei, lette iedereen heel erg op. Mijn grootvader vroeg zelfs aan mijn moeder toen ze ging trouwen: “Praat-ie wel eens met je?” Rond onze God hangt dus ook een wolk van stilte.  En af en toe breken de wolken en vallen er woorden. En dat zijn dan woorden die vaak heel grote consequenties hebben en de geschiedenis van degenen voor wie dat woord bestemd is in grote mate beïnvloeden.

God ziet alles, maar hij houdt tenminste zijn mond

God die spreekt. Eerlijk gezegd heb ik er altijd wat moeite mee om te veinzen dat dit heel normaal is in de Bijbel en tegelijkertijd vanzelfsprekend te omarmen dat God zo niet meer tot ons spreekt anno 2016. “Praat- ie wel met jou?” Dan is mijn meeste eerlijke antwoord toch: “Nee, God heeft echt nog nooit één woord tot me gesproken.” Wat dat betreft deed mijn stille vader het beter. Ik had het wel fijn gevonden als God af en toe in mijn leven toch een woordje had gezegd. Vooral bij die momenten waarin de behoefte aan troostende woorden van gene zijde groot is. God die mij zegt dat het leven niet ophoudt, maar in hem verder gaat. Dat wij sterfelijke zielen voor elkaar verdwijnen bij onze dood maar in God worden opgenomen. Dat die terugkeer naar onze maker wordt omgeven door die liefde en goedheid waarnaar we in ons leven zo kunnen verlangen.

Maar het bleef oorverdovend stil toen ik voor altijd afscheid nam van mijn dierbaren. Toch zal ik God voor zijn zwijgen niet ter verantwoording roepen. Mij zul je niet horen klagen vanwege een te stille hemel, hoezeer spreken mij ook lief is. Als God alles ziet, dan vind ik het eigenlijk ook een rustig idee dat God tenminste zijn mond houdt en kan zwijgen als het graf. God zwijgt over die dingen in mijn leven waar ik niet bijster trots op ben. God lekt ook geen staatsgeheimen. Hij is de beste Commissie stiekem denkbaar. Het zwijgen van de hemel behelst voor mij ook een opdracht om alert te zijn op de inzichten, beelden, dromen, gedachten, handreikingen die ons levenspad kruisen. Die functioneren als wegwijzer naar die wereld waar onze schepper woont en waarnaar we, zo geloof ik, bij onze dood weer in worden opgenomen.

Rise like a phoenix

Godzijdank houdt God ook in de Bijbel af en toe zijn mond. God sprak nooit tot Jozef. Jozef moest zelf zijn dromen duiden. Dat gaat in het begin helemaal mis met dit talent van Jozef. Zijn broers worden jaloers op hem omdat hun vader Jozef voortrekt. En Jozef die het ongenoegen van zijn broers niet aanvoelt, babbelt en kwettert er lustig op los en laat zijn broers toch weten wat hun dromen betekenen. De broers gooien Jozef dan in de put. Jozef komt uiteindelijk in Egypte terecht. Daar komt zijn talent om dromen uit te leggen weer bovendrijven. Dit keer werkt het in zijn voordeel. Hij weet de dromen van de Farao te verklaren waardoor hij de functie van onderkoning bemachtigt. Het is eigenlijk wat ongewoon in de Bijbel om diepere gevoelens van een personage te beschrijven. Maar in de Jozefnovelle toont de schrijver niet zozeer de binnenkant van de hemel: ‘Kijk, zo werkt God’. De schrijver van dit verhaal laat vooral zien hoe complex onze binnenwereld kan zijn. En zo volgen we Jozef en zijn broers en hun geestelijke ontwikkeling. Dat nadert een climax als de broers van Jozef in Egypte komen voor graan. Thuis is de oogst mislukt. Jozef is dan in het voordeel, in alle opzichten.

Hij beschikt over graan en hij herkent zijn broers, terwijl zij niet beseffen wie ze voor zich hebben, hun doodgewaande broer met wie zij een ingewikkelde relatie hadden. Jozef beschuldigt zijn broers eerst van spionage. “U bent spionnen, U probeert te weten te komen waar het land open en onbeschermd ligt.” De godsdienstkenner Karen Armstrong wijst erop dat Jozef zich hier zelfs ontpopt als een therapeutisch specialist die op het punt staat om zijn broers met hun schuld uit het verleden te confronteren. En als volleerd therapeut laat Jozef eerst zijn broers hun vroegere lijden herbeleven en vervolgens geeft hij hun de kans om in te zien wat de gevolgen van hun daden waren voor anderen. Jozef smijt zijn broers hiertoe in de gevangenis en laat hen daar drie dagen sudderen. Deze therapie zal zijn vruchten afwerpen. De broers komen tot inzicht. De familie verzoent zich. Jozef blijkt uiteindelijk terecht de drager van een koningsmantel te zijn. Het is eigenlijk een heel klassiek opstandingsverhaal. Jozef is wat mij betreft de Conchita Wurst van de Bijbel. Het verhaal van Jozef verbeeldt wat Rise like a phoenix echt betekent. Eerst sterven met al je veren – op de bodem van de put – om vervolgens uit de as te herrijzen – hoog op de troon gezeten – nog veelkleuriger en krachtiger dan je ooit had kunnen dromen.

Kijk, daar licht in jou een ster op

En God? God zwijgt – in tegenstelling tot andere plaatsen in het boek Genesis – ondertussen nog steeds. In het verhaal van Jozef gaan de hoofdrolspelers zelf de confrontatie aan met hun verleden en ontdekken ze de ware betekenis van hun dromen. Zonder ook maar een woordje God ontvouwt dit verhaal zich en vindt het zijn weg naar een dramatische ontknoping. Jozef stelt mij gerust. Het zal dus zo zijn dat de hemel zwijgt maar dood en verlies, conflict en ellende, druk en tegendruk hebben de wonderlijke neiging ons aan te zetten onze binnenwereld te openen en te delen met anderen. En hoe beter we daar zicht op hebben, hoe dichter we bij het inzicht komen dat het heelal niet alleen de maan en de sterren omvat maar dat we we ook met elkaar verbonden zijn in een innerlijk universum. Kijk, hier doet het pijn bij mij; kijk, daar licht in jou een ster op. Hoe doe je recht aan wie jij ten diepste bent? In de schaduw van de dood wordt het leven vaak moeilijker en zwaarder maar het wordt vaak ook duidelijker, transparanter, en hoofd- en bijzaken kunnen beter van elkaar onderscheiden worden. Het gesprek daarover is van levensbelang. Niet alleen om je zelf beter te begrijpen, of ‘lekker in je vel te zitten’ maar ook om een brug te slaan naar anderen.

Dat jij je kring van medeleven vergroot en niet alleen beperkt tot je soulmates en je naaste familie. Dat is soms ook mijn bezwaar tegen het “leef in het nu-geloof” en de mindfulness-ideologie om je zwijgend en observerend in het moment te wentelen. Volgens mij maakt het ons mensen juist uniek dat we niet alleen in het ogenblik gevangen zitten maar ook kunnen verwijlen bij het verleden en kunnen reiken naar de toekomst. En dan hebben we ook nog eens het vermogen gekregen om dat allemaal onder woorden te brengen. Is ‘als ik me goed voel dan sta ik ook meer open voor anderen’ niet het meest egocentrische en onterechte zinnetje van onze tijd? Voor mij werkt het precies andersom. Als het mij goed gaat ben ik meestal wat meer op mezelf gericht, denk ik wel eens: ‘ja, dat heb ik natuurlijk verdiend, al dit geluk’. Maar als het tegen zat, ging ik beter om me heen kijken. Zag ik beter dat het menselijk tekort ons allemaal op de een of andere wijze omringt. En dat, vaak voor het oog onzichtbaar, we allemaal drager zijn van een kruis en onderweg zijn naar het begin van het einde.

Jij bent mijn geliefde kind

Ik kan me dan ook wel eens opwinden over het oordeel van cabaretier Youp van ‘t Hek die als een heuse broer van Jozef een ieder met een al te kleurige mantel in de put van zijn grote gelijk werpt. De hockeymoeders en de burgervaders, alle grote ego’s getooid in hun te opzichtige mantel, maakt niet uit in welke kleur van de regenboog; Youp weet ze verdienstelijk te ontmaskeren en in de put te gooien. De put van Youp zal altijd bevolkt blijven. Kan het niet wat aardiger? En tegelijkertijd zitten we er met een al te lief en mindful mensbeeld, zo vriendelijk en veilig als een lichte mantel om ons heen geslagen, ook naast. Voor de meeste mensen is het leven namelijk niet vriendelijk en veilig. Het mensloze, de nacht, het zwarte weten en het keiharde geweld, vragen die geen antwoord kregen; zalvende woorden van een predikant of een vriendelijk en veilig licht zullen dat niet veranderen, net zo min als het harde oordeel. Hoe doe je recht aan wie je ten diepste bent? Hier geef ik mij het liefst over aan die woorden die God spreekt bij de doop van Jezus: “Jij bent mijn geliefde kind.”

Ik hoor daar ook dat remonstrantse zinnetje in: Geloof begint bij jou. Ook jij mag je toevertrouwen aan die stem dat jij Gods geliefde kind bent. En vind je dat moeilijk? Denk je, dat ene regeltje van God is me te weinig, volg dan Jezus op zijn pad nadat hij is gedoopt. Jezus zal, net als Jozef, voorleven hoe mensen uit hun as kunnen herrijzen. Waardevoller kan bijna niet. Het mysterie van de dood en opstanding van Christus is namelijk verborgen in ieder van ons. Geloof begint bij jou. Maak van de open ruimte in jou geen lege vlakte waarin je eenzaam ronddoolt, slechts gevangen in het moment. Onderzoek ook eens het leven van Jezus en kijk waar hij mensen deed opstaan en het leven verklaarde. Werp misschien ook nog eens een blik op dat doolhof waar Jozef en zijn broers in verdwaalden, maar waar zij ook hun weg wisten te vinden. Bezie jouw verleden en formuleer jouw ideaal voor een toekomst voor iedereen.

Sst, hoor je het ook? Ooit sprak God wél: “Jij bent mijn kind in wie ik vreugde vind.” Geloof begint bij jou!

Amen

... en geen orgelspel na afloop van deze preek van de week maar luister nog even naar dit liedje van Paul van Vliet.