Verrezen Christus in beeld

Welke vormen vindt de christelijke kunst om het mysterie van de verrezen Christus uit te beelden? Naar de alledaagse realiteit gesproken gaat het om een gegeven dat zich aan het blote oog onttrekt. Alleen zichtbaar voor het oog van het geloof. De opstanding van Jezus zelf werd in de middeleeuwen onbekommerd afgebeeld, alsof Jezus ‘gewoon’ weer uit het graf opstond en verder ging. Zo zien we het op afb.01 (13e eeuw. Wienhausen, Duitsland). Hoewel: ongewoon is dat hij boven op het hoofd van een heel kleine bewaker staat. Ook zijn gelaatsuitdrukking heeft iets mysterieus.

De beroemde weergave van Matthias Grünewald (afb.02: 1515. Frankrijk, Colmar) laat zien dat Christus’ opstanding letterlijk ‘buiten-gewoon’ is. Hij zweeft naar het schijnt in een opwaartse beweging. Zijn handen en voeten tonen de wonden van zijn lijden. Zijn kleding lijkt te delen in de verrijzenis. De kleuren van zijn lichaam variëren van oogverblindend wit tot het oranjerood van de zon.

Waaien van de Geest

Het ronde raampje uit de Bretonse plaats Saint-Frégant (afb.03: ca 1925) houdt het eenvoudig, maar de wolken rond Christus, het gouden licht achter hem, en de engel links plaatsen hem toch in een andere werkelijkheid dan die waar zich de slapende bewakers bevinden.

Bijzonder treffend is de sculptuur van Christus’ opstanding op de begraafplaats van de Bretonse plaats Lababan (afb.04: ca 1930, St-Paban). De kruisdood van Christus verandert er in een bovenaardse werveling (waaien van de Geest!). Twee vrouwenfiguren worden als het ware met de stroom meegezogen. Ik zie er graag in: de vrouwen die getuige waren van Christus’ begrafenis, en vervolgens naar het graf kwamen om hem te balsemen, maar het graf leeg vonden. Zij mogen delen in en meedansen met de glorie van Christus.

Non-figuratief

Naarmate de non-figuratieve kunst terrein won, werd ook de mogelijkheid groter het mysterieuze, onvoorstelbare karakter van de opstanding op te roepen. Afbeelding 05 staat op naam van de Australische kunstenaar Eric Smith en is getiteld ‘Christ is risen’. Smith toont ons tegen een felrode achtergrond een suggestie van een vage mensengestalte: boven: de ronding van een hoofd; de rest van het lijf aangeduid met dynamische strepen en striemen in blauwe, grijze, zwarte en rode tinten, als was het de lancering van een projectiel.

Het ‘Verzoeningsraam’ uit Taizé (afb. 06: 1970) legt veel meer de nadruk op de eeuwige stilte van Christus’ verblijfplaats na de opstanding. Hij is opgenomen in de vurige kleuren van de zon en de Geest. Zijn oog nog steeds op elk van ons gericht. Tralies en andere uitzicht bedervende objecten zijn niet in staat hem aan ons – innerlijk – oog te onttrekken.

Aan de binnenkant van onze realiteit

Andere kunstenaars laten zien dat Christus na de opstanding aanwezig is ‘aan de binnenkant’  van onze  realiteit. Zo Christine van der Haak (afb. 07: 1992). Voor de kunstenaar uit Nicaragua (afb.08: ca 2000) verrijst Christus in de strijd van arme en rechteloze mensen, zoals bij voorbeeld de dwaze moeders.

Zij maken ons erop attent dat de verrezen Christus ‘zichtbaar’ is in ieder die hem present stelt. We kozen een afbeelding waar de gelijkenis met Christus onmiddellijk in het oog springt. Kijkend naar afb.09 (19e eeuw; Frankrijk, Bretagne, Chauvé, St-Martin) dacht u wellicht onmiddellijk aan de geseling van Christus. Maar het betreft een afbeelding van Martinus die kort na zijn bekering een bezoek bracht aan de streek waar hij vandaag kwam, het huidige Hongarije. Dat stond onder de invloedssfeer van de Arianen die een dwaalleer omtrent Christus aanhingen. Hij trachtte ze tot beter inzicht te brengen, maar het resultaat was dat hij werd gegeseld. Zo werd hij een ‘alter Christus’, andere Christus. En zo wordt elke volgeling van Jezus uitgenodigd om op zijn of haar manier beeld van de verrezen Christus te zijn.

Pater Dries van den Akker SJ