Lochem-Zutphen: vrijplaats voor gelovigen en zinzoekers

De reclamecampagnes van de Remonstranten leveren nieuwe landelijke vrienden op, maar ook vrienden die zich aansluiten bij de gemeenten in het land. Wat gebeurt er daar als zich een substantieel aantal nieuwe vrienden meldt? ‘Business as usual’ of vinden er veranderingen plaats bijvoorbeeld in het gemeenteleven of de liturgie? Wat zoeken nieuwe mensen eigenlijk bij ons? Michel Peters nam eens poolshoogte in de gemeente Lochem-Zutphen.

Mooi klein kerkje, stoelen in een kring. De kansel wordt aan het zicht onttrokken door een scherm met een beamer ervoor. Predikant Henk van den Berg spreekt bij binnenkomst over verbouwingsplannen. In het gesprek later zegt hij: ‘Alles is een beetje gedateerd, twintig jaar is er niets veranderd aan het gebouw. Wij weten niet beter, maar jonge mensen schrikt het af. De traditionele liturgie is voor hen geen bottle neck, heb ik gemerkt, maar zij hebben oog voor kwaliteit en de beetje oubollige inrichting van de kerk schrikt hen af. Daar moeten we dus wat aan doen.’

Willem Coops (1973) is gepokt en gemazeld bij de Remonstranten. In Utrecht is hij door
ds. W.J. Overdiep gedoopt en in zijn vroege jeugd ging hij in Doesburg naar de kerk. Later verhuisden zijn ouders naar Rotterdam, waar hij bij de Remonstranten belijdenis heeft gedaan en lid was van het College van Collectanten. Tijdens zijn studie ging hij in Leiden naar de kerk en daarna verhuisde hij voor zijn werk als kandidaat-notaris naar Zutphen. Back to the roots, want zijn familie komt er ook vandaan. Sinds elf jaar is hij nu betrokken bij de gemeente Lochem-Zutphen, eerst voorzichtig als lid van de kascommissie, maar al snel acht jaar lang als secretaris en dus lid van de kerkenraad. ‘Ik trof een warm gezelschap aan’, zegt hij, ‘met kerkdiensten en diverse activiteiten. Ik weet niet zo of de campagne belangrijk was voor de nieuwe instroom van mensen. De vernieuwing is voor ons eigenlijk al begonnen met de aanstelling van Henk van den Berg als nieuwe predikant in 2013. Dat bracht nieuw elan en was daardoor natuurlijk wervend naar buiten toe’.

Stabiele groei

De cijfers spreken voor zich. De laatste drie jaar zijn er 25 nieuwe vrienden bijgekomen. Hoewel de  gemeente vrij oud is en er heel wat mensen overlijden, is het aantal leden door die grote instroom toch stabiel gebleven op ongeveer 100 leden en vrienden. De gemiddelde leeftijd is met 73 jaar iets naar beneden gegaan. ‘Ik kom wat minder in de dienst de laatste tijd’, zegt Willem. ’Dan kan het dus zomaar  gebeuren, dat je nieuwe gezichten ziet. Ongekend!’ Ook de kringen doen het goed. In totaal nemen er zestig mensen aan deel. Henk: ‘We hebben een kring ‘Tussen kerk en werk’ voor de wat jongere leden die nog werken en een kring ‘Ouder worden’ die een sterke groei doormaakt. We begonnen met vier mensen, maar nu zijn het er al twaalf.  Aan de orde komen thema’s als verlies, afhankelijkheid, dementie. En ons paradepaardje zijn de kringen ‘Eat and meet’. We gebruiken dan samen eerst diner of lunch. Daarna is er een meditatief moment, gevolgd door een lezing over ‘spiritualiteit en beeldende kunst’.  Dat vindt aftrek, ook mensen van buiten komen mee, vaak via mond-tot-mondreclame. In die kringen zit op het moment wel de vernieuwing in deze gemeente’.

Lucht en ruimte

‘Dat mag jij op jouw conto zetten hoor’, zegt Marian van Valderen (1951). Zij is kakelverse vriend,  ingeschreven eind vorig jaar. Zij was tot 1 januari 2018 belijdend  lid van de PKN in Lochem, maar had vanaf haar puberteit al twijfel. Jaren lang was ze al op zoek naar meer vrijheid van geloven, maar ja, ‘je bent in een traditie opgegroeid en daaraan toch ook heel loyaal’, zegt ze. ‘Het is een hele stap om je eigen kerk te verlaten.’  Haar man is katholiek en beide families hadden moeite met hun trouwen. ‘Mijn huwelijk was niet echt een feestdag’, zegt ze. ‘Dat gebeuren heeft mede mijn denken bepaald. Het  dogmatisme van de kerken vond ik vreselijk. Het moest toch mogelijk zijn om elkaar, ook in religieus opzicht, de ruimte te geven? Met onze families is het eigenlijk nooit meer goed gekomen. Maar sindsdien had ik sterk het gevoel: hier pas ik niet! Bij tijd en wijle kwamen de Remonstranten in mijn leven voorbij. Ik werkte onder andere als communicatieadviseur in het (behoudende) Diaconessenhuis in Arnhem en had daar een remonstrantse collega die al een soort buitenbeentje was daar. Voor mij was de reclamecampagne wél de druppel om vriend te worden, de teksten op de posters vond ik prachtig. Dat een zo grote diversiteit van denken en geloven mogelijk was binnen één jasje! Henk nam met mij als nieuwe vriend contact op en ik besloot verder te springen, ‘ik zie wel’.  Maar ik ben helemaal niet verdronken hoor, integendeel, ik trof een warme gemeenschap aan waarin mensen verbonden zijn met elkaar en zorg voor elkaar hebben. Ik was in maart bij de Beraadsdag in Hengelo en vond de lezing en de workshops  fantastisch. Ik ben tot de laatste komma blijven luisteren.’

‘Marian is wel exemplarisch voor de instromers’, geeft Henk aan. ‘Het zijn veelal mensen met een kerkelijke achtergrond die een nieuw soort nieuwsgierigheid tentoonspreiden. Het orthodoxe geloof willen ze niet meer, maar wat dan wel? De nieuwe invulling is nog niet scherp omlijnd, met elkaar zijn we in onze gemeente op zoek naar die zin en betekenis.’ ‘Klopt’, zegt Marian, ‘ik ben vooral aan het genieten van wat ik hier aantref, vol verwondering kijk ik om me heen. Ben erg van de rituelen en daar wordt hier veel aandacht aan besteed. Ik heb nog niet zoveel wensen eigenlijk. Ik ben niet van de dogma’s, maar ook niet van de vrijblijvendheid. Commitment aan de gemeente vind ik belangrijk, ik ben bezig met een groeiproces om ook lid te worden en een eigen belijdenis te schrijven. M et Pinksteren treed ik toe.’

Beleving

Rituelen? De Remonstranten zijn toch niet zo van de rituelen, Henk? ‘Ik wel hoor. Rituelen zijn belangrijk. De gemeente is het niet zo gewend, maar ik persoonlijk mis iedere week het delen van brood en wijn. We raken het rationele denken over God langzaam kwijt, zonder beleving, zonder rituelen blijft er dan niets meer over. We steken iedere week de paaskaars aan. Ik maak ook veel gebruik van beeldscherm, video, muziek. En ik maak stilte en meditatieve Taizé-liederen onderdeel van de dienst. In de preek probeer ik de bijbel naar binnen te lezen, dan kan het tempelplein zomaar de metafoor worden voor onze eigen ziel. Zo krijgen die oude verhalen weer zin en betekenis. Maar de minder intellectualistische benadering levert hier ook veel discussie op hoor, bijvoorbeeld in de cursussen Liberaal Christendom en Dwars Geloven die we hier hebben gehad. Maar mensen wennen er aan en nemen elkaar ook mee in de zoektocht. Op Goede Vrijdag leg ik dan een kruis op de grond: mensen die bij het kruis willen mediteren blijven, anderen gaan weg. Kan allemaal!’

Zin in vernieuwing

Lochem-Zutphen heeft een gooi gedaan naar een van de vernieuwingsplekken en ook zo’n plek toegekend gekregen. Het plan dat zij hebben ingediend kent drie pijlers. In de eerste plaats wil de gemeente een keur van sprekers programmeren op het terrein van spiritualiteit, cultuur en filosofie. Die serie gaat ‘Thank God it’s Friday’ heten. In de tweede plaats gaat men levensvragenseminars organiseren, voornamelijk gericht op  ondernemers. Daar moet het gesprek gevoerd gaan worden over de betekeniseconomie, over ethische vragen bij het ondernemen,  zoals flexibiliteit, verzuim en milieu. En op de derde plaats wil de gemeente de  activiteit ‘Eat and Meet’ uitbreiden, daar zit potentie in. ‘Ik heb zeker contacten met jongeren’, zegt Henk. ’Naar de kerk willen ze niet komen, maar zij willen wel een team vormen om deze vernieuwingsplek in te gaan vullen. Heel uitdagend om dat van de grond te tillen.’

Hoe staat de gemeente er over vijf jaar voor?  Marian: ‘Van mij zou de gemeente meer naar buiten mogen treden. Er zijn zo veel mensen bezig met spiritualiteit zonder dat ze daar een bedding voor hebben. Zouden we die twijfelaars niet over de streep kunnen trekken om zich bij ons aan te sluiten?’ Henk ziet een tweesporenbeleid voor zich. Het remonstrants gedachtengoed uitdragen binnen de samenleving in vormen die niet per se kerkelijk zijn. ‘In verband met de allergie voor de kerk moeten we dat doen in samenwerking met andere partijen. De gemeente moet daarnaast een vrijplaats zijn voor zinzoekers. Zij moeten bij ons hun levensvragen kunnen bespreken. De kerk blijft absoluut relevant hoor, als we ons maar aanpassen aan de tijd.’’

Michel Peters
projectmedewerker landelijk bureau Remonstranten