Onze helden

Ook de leden van de redactie deden diepgravend zelfonderzoek naar hun helden. Met enige moeite en bedenkingen soms, maar onder druk wordt alles vloeibaar, zoals u weet. Geniet van het illustere gezelschap dat wij u hier presenteren.

John Lennon

‘Je held is dood!’, riep mijn huisgenoot. De dromer over wereldwijde liefde was vermoord, door een fan. John Lennon had als jonge Beatle al door dat liefde niet te koop is: Money can’t buy me love. Hij vond moed om de liefde te onderzoeken – zijn liefde, steeds persoonlijker. All you need is love, klinkt nu als een open deur, maar was in de Summer of Love van 1967 een eyeopener. The Beatles zongen dat liefde alle tegenstellingen overwint. Wereldwijd konden 350 miljoen televisiekijkers hun tegenstrevers Mick Jagger en Keith Richards van The Rolling Stones broederlijk zien meezingen. Maar de liefdesdroom van The Sixties ging voorbij. The Beatles vielen ruziënd uit elkaar en Lennon, vol venijn, ging in therapie. Het gebrek aan liefde in zijn jeugd schreeuwde hij uit op Plastic Ono Band:  Mama don’t go, Daddy come home. Maar op de B-kant van die plaat horen we ook de verlossing van zijn pijn, wanneer heel zacht klinkt: Love is you / you and me / love is knowing / we can be. Om zich daarna op Imagine verbijsterd af te vragen hoe liefde in godsnaam werkt: How can I give love / when love is something / I ain’t never had. Dat laatste gold vast ook voor zijn moordenaar.

[Bijschrift bij bril]
De bloedbevlekte bril van John Lennon, nadat hij op de stoep van zijn huis, The Dakota Building in New York, op 8 december 1980 was neergeschoten door Mark Chapman. (foto: Yoko Ono)

André Meiresonne

Boris Johnson

Laat ik het maar toegeven: ik val voor de charme van de antiheld. Helden zijn vaak te saai en te braaf. Antihelden of schurken vind ik veel herkenbaarder. Ze zijn menselijker. Een beetje antiheld is dat op een ontwapenende manier. François Mitterrand die gewoon ‘Et alors?’ zegt op de vraag naar zijn buitenechtelijke dochter. De bijbelse koning David die alles doet wat God en mensen verboden hebben, maar wel onze lieve Heer van het kruis bidt, als het om zijn zoontje gaat en dan direct weer in het gewone leven stapt als het kind dood is (2 Sam 11: 16-23).

Zo volg ik al een paar jaar Boris Johnson. Een klassiek gevormd man, classicus, historicus, die een rommelig leven leidt. Bepaald niet diplomatiek. Meer man van de eloquentie en gevatte opmerkingen, dan van kennis van zaken. Een zeker opportunisme lijkt hem niet vreemd. Tegelijkertijd komt hij er telkens mee weg en is hij nu minister-president van het Verenigd Koninkrijk. Natuurlijk zijn er allerlei reden om je aan hem te ergeren. Hij lijkt onbetrouwbaar, hij maakt overal een potje van. Hij doet dingen die absoluut niet kunnen en heeft tenslotte ook nog politieke opvattingen waar we niet vrolijk van worden. Toch heeft ie wel wat: de antiheld! ! Maar goed: misschien zegt het kiezen van een held of een antiheld wel vooral wat over degene die kiest en wil ik gewoon zelf een kwajongen blijven…

Tjaard Barnard

Daphne Caruana Galizia

Helden gedijen bij een soort Facebook-achtige eendimensionaliteit. Dat ben ik me altijd heel goed bewust. Adoratie of aanbidding passen niet zo bij mij, ik loop meestal niet achter de fanfare of het vaandel aan. Toch zijn er wel degelijk mensen met buitengewone eigenschappen waar ik bewondering voor heb. Meestal mensen die duidelijke keuzes maken en daar helemaal voor gaan. Geen labbekakkerige halfslachtigheid, maar staan voor je idealen en niet opzij gaan. Van hun opborrelende bron tap ik graag wat water af. Sterker nog: dit soort inspirerende voorbeelden heeft de mensheid, heb ik nodig om het perspectief van wat er mogelijk is in de wereld, te blijven zien. Te zien wat je als individu kunt bijdragen of voor elkaar kunt krijgen.

Spontaan kwam bij mij de naam naar boven van Daphne Caruana Galizia. Nou eerlijk gezegd moest ik haar naam googelen, maar de situatie waardoor zij bekend is geworden heeft indruk op me gemaakt. U weet het vast nog: zij is de onderzoeksjournaliste uit Malta die om het leven kwam door een autobom op 16 oktober 2017. Schokkend dat dit in een Europees land kan gebeuren! Zij deed onderzoek naar onder meer regeringscorruptie, beschuldigingen van witwaspraktijken en de relaties tussen de Maltese online gokindustrie en de georganiseerde misdaad. In 2016 en 2017 deed zij controversiële onthullingen over een aantal Maltese politici, naar aanleiding van het Panama Papers-schandaal. Haar kritiek betrof onder meer premier Joseph Muscat. Zij was al lang daarvoor het mikpunt van intimidatie, bedreigingen en aanklachten, maar ging toch door. Van dit soort mensen kunnen we er niet genoeg hebben. In admiring memory!

Michel Peters

Gilles Quispel

Het was 1975 en wij kregen college van prof. dr. Gilles Quispel. Hij was ervan overtuigd dat vrouwelijke studenten beter presteerden dan mannelijke ‘want ik houd dat bij’. Hij zat vol anekdotes en kon uitermate goed vertellen. Bovendien had hij het bij voortduring over het vrouwelijke van God en alle afwijzende reacties op dit stokpaardje wist hij te pareren. Er ging een wereld voor mij open. Ja, hij was ook eigenwijs, pedant, autoritair en vaak iets te zeer overtuigd van zijn eigen gelijk, maar dat mocht de pret niet drukken. En pret hadden wij als hij weer eens een tirade hield – in zijn vaste collegezaal op de eerste verdieping – tegen ‘de overheden en de machten in de hemelse gewesten’ (Efeze 3:10, 11): de administratie op de vijftiende verdieping. Of als hij op
5 december Sinterklaas speelde en commentaar gaf op alle aanwezige collega’s. Maar de beste herinneringen heb ik aan onze fietstochtjes van de Uithof naar Bilthoven, waar ik een tijdje heb gewoond. Om twaalf uur stipt stopte hij met college geven en fietste naar huis. Elke week weer stapte hij op mij af om mij uit te nodigen met hem mee te fietsen. En dan kreeg ik tot mijn grote vreugde nog wat privé-colleges.

Ineke Ludikhuize

Jezus van Nazareth

Wat is een held? Iemand tegen wie je opkijkt, een geestelijke reus, aan wie je een voorbeeld neemt, in wiens voetsporen je zou willen treden, terwijl je weet dat zoiets een welhaast onmogelijke opgave is? Ik denk niet dat vrijzinnigen veel op hebben met ‘helden’. Hun kritische zin is te groot om een zekere verering te koesteren. Ze nemen liever hun eigen verantwoordelijkheid dan zich toe te vertrouwen aan de grootsheid van iemand die ze bewonderen. Als de vraag is ‘door wie laat jij je inspireren?’ dan kan ik daar beter mee uit de voeten. Er zijn in mijn persoonlijk leven mensen geweest die mij zodanig gestimuleerd en geïnspireerd hebben, dat ik ze graag in ere blijf houden. En verder heb ik dankbaar de invloed ondergaan van een Albert Schweitzer, de theoloog Eugen Drewermann, en van politici als Mahatma Gandhi, Barack Obama en Martin Luther King, die realiteitszin en geweldloosheid wisten te combineren. En Bach, Arvo Pärt, Monet en Chagall wil ik toch ook noemen. Maar een held? Dat is iemand die vanuit een zwakke positie bereid is zichzelf op te offeren voor een grotere zaak. Dan kom ik toch uit op Jezus van Nazareth en daarom noem ik mij ook christen.

Peter Korver

Geen held

Eindeloos heb ik erover nagedacht, maar ik geloof toch echt dat ik er niet aan doe, aan helden.

Bewonderen, dat kan ik wel goed. Schrijvers en dichters bijvoorbeeld die me soms de adem benamen met hun talent en verbeeldingskracht. Zoals Paustovski de natuur beschrijft… Of Bette Westera die de onvertaalbare dr. Seuss omzet in Nederlandstalige pareltjes. Of hoe Jan Brokken een verhaal vertelt. Ook kan ik met diep respect kijken naar de groten der aarde, Gandhi nog altijd en iemand als Albert Einstein.

Ik weet me geïnspireerd door uitzonderlijke vrouwen die koppig hun eigen weg volgden: Frida Kahlo, Maria Sibylla Merian of Ruth Bader Ginsburg. Om er maar een paar te noemen.

Maar als mij gevraagd wordt wie mijn held is, dan val ik stil. Misschien heeft het te maken met mijn idee van wat een held of een heldin is. Dat die persoon perfect zou moeten zijn om niet van dat hoge voetstuk af te vallen. En laat ik het nu juist het allerfijnste vinden wanneer iemand niet perfect is. Wanneer degene die ik bewonder wonderlijke trekjes blijkt te hebben of een eigenschap die bepaald niet past bij welke vorm van heldendom dan ook.

En misschien vooral dit: ik geloof dat ik het niemand aan wil doen, een held te moeten zijn. Want wat is er uitputtender dan dat?

Kim Magnee – de Berg

Alexandra David-Néel

Een verrassing! Ik bleek toch meer helden te hebben dan ik dacht. Hier noem ik er slechts één: Alexandra David-Néel! Deze Française/Belgische, geboren in 1868, ondernam al op jonge leeftijd vele, jarenlange, reizen naar Azië. Ze schreef meer dan dertig boeken over zowel haar reizen, over oosterse religies en mystiek. Ze bestudeerde verschillende vormen van boeddhisme, leerde Sanskriet en later ter plekke Tibetaans. Overigens naast dat ze ook zang en piano studeerde, en op uitnodiging zong in Tunis, in Athene en in het Hanoi Opera House in 1895.

Ze is het meest bekend van haar tocht over de Himalaya naar de – voor buitenlanders verboden stad – Lhasa in Tibet in 1924. Op haar 56^e, vermomd als bedelaar en Tibetaanse non, bereikte ze de stad samen met een jonge lama, ondanks politiek zeer onveilige en erbarmelijke omstandigheden van kou en voedseltekort. Ze verdiepte zich serieus en diepgaand in de verschillende culturen waar ze verbleef, publiceerde erover, gaf lezingen en werd geëerd vanwege haar kennis. Ze noemde zichzelf anarchiste en feministe.

Voor mij is zij een voorbeeld als wereldreiziger en (participatief) onderzoeker: kritisch, avontuurlijk, ondernemend en een free spirit. Zeker ook, omdat het niet bij intellectuele kennis bleef, maar ze zich onderdompelde in de praktijk, in de directe toepassing van methoden tot hoger bewustzijn die er werden onderwezen.

Sylvia I. Saakes