Kerst in drie woorden

Er was eens… Met deze drie eenvoudige woorden beginnen heel wat verhalen. Het zijn drie op zichzelf genomen eenvoudige woorden. Maar als je ze samen hebt en achter elkaar plaatst, gebeurt er ineens iets. Dan rijst er plotseling een sprookjesachtige sfeer op en wordt de verwachting gewekt: hier begint een bijzonder verhaal. Die drie luttele woorden brengen je meteen naar een wereld van verbeelding, magie en mogelijkheden.

Het traditionele kerstverhaal uit Lucas begint ook bijna als een sprookje. Daarin zijn eveneens slechts drie woorden genoeg om een heel eigen sfeer op te roepen en grote verwachtingen te wekken. En het geschiedde… Zo begint het kerstverhaal uit Lucas in oudere vertalingen. Velen kunnen dat begin waarschijnlijk nog wel dromen. En het geschiedde in die dagen dat er een bevel uitging vanwege keizer Augustus... Die bekende woorden brengen je meteen terug in het kerstverhaal. Of eigenlijk moet ik zeggen: in één van de vele verhalen. Want er zijn volgens mij weinig feesten waar in de loop van de eeuwen zo veel verhalen omheen zijn geweven als het feest van Kerst.

Verbeelding alom

Op tv vind je kerstverhalen in overvloed, op de radio zijn ze verpakt in liedjes en bijna ieder jaar verschijnen er wel weer nieuwe kerstboeken. Kerst spreekt tot de verbeelding en dat begint allemaal al met de verbeeldingsrijke kerstverhalen in de bijbel. Denk maar eens aan de herders op het open veld die ineens een schare engelen zien en horen zingen en aan het pasgeboren kind dat in een voederbak wordt gelegd omdat er nergens plaats was. Met zulke beelden weten die oude bijbelverhalen nog steeds de fantasie te prikkelen. Het zijn bekende verhalen en misschien wel wat té bekend, waardoor ze soms iets van hun magie, hun zeggingskracht en hun diepgang dreigen te verliezen. De verhalen zijn zo bekend dat volgens mij ook de meeste mensen die verder helemaal niets met de kerk of het christendom hebben, wel de wijzen uit het oosten kennen of de herders die bij het kind komen kijken. Niet in de laatste plaats door de kerststallen die je in de decembermaand overal tegenkomt. Waarschijnlijk iets minder algemeen bekend is dat het daarbij gaat om twee verschillende verhalen uit twee verschillende bijbelboeken. Wat nóg minder bekend is, is dat er nog een derde kerstverhaal in de bijbel staat, namelijk in het evangelie volgens Johannes.

Evangelie van Johannes

Dat Johannes vaak over het hoofd wordt gezien als het om kerstverhalen gaat, is denk ik omdat het in vergelijking met Lucas en Matteüs wat mystieker en abstracter is. Het Johannesevangelie is moeilijker mee te beleven en spreekt minder direct tot de verbeelding. Wat uit het kerstverhaal van Johannes zou je bijvoorbeeld in een kerststal kunnen zetten? Toch is ook in Johannes een heldere kerstboodschap te vinden. Want Johannes vertelt over het hemelse licht dat op aarde komt en alles laat stralen. Dat licht schijnt in de duisternis en zal zich, hoe zwak het soms ook lijkt, nooit laten verdrijven. In een notendop wil het kerstverhaal van Johannes volgens mij zeggen dat de hemel onder ons is gekomen. Het bijzondere is dat Johannes die boodschap niet brengt als een stelling of een theorie, maar – net als Lucas en Matteüs – met een verhaal. Ook het evangelie volgens Johannes kent zijn eigen er was eens.

Creativiteit

Er was eens… het Woord, het Woord was bij God en het Woord was God. Zo begint het verhaal in het evangelie naar Johannes. Ik zei het al, het is een ongrijpbaar begin. Helemaal in vergelijking met de herders van Lucas en de wijzen van Mattheüs. Wat wordt er bedoeld met dat Woord in Johannes? Om het beter te begrijpen en dichterbij te halen, zou ik willen voorstellen het Woord te lezen als creativiteit of levenskracht. Want zoiets lijkt ermee bedoeld te worden als je verder leest in het eerste hoofdstuk van Johannes. Alles is erdoor ontstaan zegt het Johannesevangelie, zonder het Woord – zonder creativiteit of levenskracht – is niets ontstaan van wat bestaat. Daarmee wordt het Woord heel alledaags. Als creativiteit of levenskracht is het Woord te ervaren in ontmoetingen, in de natuur, in kleine momenten van geluk. Het is deze goddelijke creativiteit of hemelse levenskracht, die in de wereld is gekomen, die in en onder ons huist. Dat is hoe het Johannesevangelie het kerstverhaal vertelt, op zijn eigen en heel symbolische wijze. Naarmate je daar langer bij stilstaat en tot je door laat dringen, hoe meer dit een verhaal van hoop wordt en daarmee een verhaal van en voor de tijd waarin we nu leven. Het daagt ons uit om zelf op zoek te gaan naar het Woord en het kerstverhaal te vinden in ons persoonlijk bestaan. Want wie weet klinkt er uiteindelijk in ieder leven een eigen er was eens…

Klaas Douwes
predikant in Remonstrantse Gemeente Alkmaar