Krimp, nou en?

Kim de Berg interviewde Gerrit van Dijk, predikant binnen de PKN, die samen met Martijn van Leerdam het boek ‘Krimp. Waarom de kerk naar de haaien gaat maar wij toch hoopvol zijn’ schreef. Wordt het niet eens tijd om de realiteit onder ogen te zien en ruimte te scheppen voor rouw en realiteitszin?

Een kerk die krimpt. Dat is de realiteit in ons deel van de wereld. Tot verdriet van velen die haar liefhebben. De afgelopen jaren hebben we op allerlei manieren geprobeerd het tij te keren. Met vernieuwingsprojecten, pioniersplekken, reclamecampagnes en vooral door de onvermoeibare inzet van vrijwilligers en professionals. Maar als we eerlijk zijn moeten we concluderen dat de succesverhalen uitzonderingen zijn. En dan vaak ook nog eens tijdelijke uitzonderingen op de trend.

Gerrit van Dijk (predikant binnen de PKN) en Martijn van Leerdam (predikant-directeur van de Pauluskerk) vinden inderdaad dat we de realiteit onder ogen moeten zien. Zij schreven er een boek over met de prikkelende titel Krimp. Waarom de kerk naar de haaien gaat en wij toch hoopvol zijn. Overigens staan ze met hun pleidooi niet alleen. Onlangs verscheen een tweede boek met dezelfde thematiek: De kerk van de toekomst. Essays vol rouw en hoop heet het en het is van de hand van Aarnoud van der Deijl. Blijkbaar zit het thema in de lucht. Misschien omdat we moe gestreden zijn of omdat we ons realiseren dat eerlijkheid over de stand van zaken in kerkelijk Nederland de enige manier is om het vol te houden en te waarderen wat er nog wel is.

Overleven

Krimp, daar hebben we mee te maken en mee te dealen. Maar wat betekent dat voor ons als kerken en wat is dan nog dat hoopvolle aspect? Kim de Berg sprak erover met de auteur van een van de genoemde boeken, Gerrit van Dijk. Hij is ruim 25 jaar predikant en heeft in die periode de verandering aan den lijve ondervonden. ‘Zelf ervaar ik dat misschien nog het duidelijkst in de terugloop van formatieplaatsen. Gemeentes die eerst een fulltime predikant hadden moeten het nu doen met een voorganger die vijftig of zelfs veertig procent werkt. Dat betekent dat je als dominee en als gemeente continu in een reorganisatieproces zit. Je hebt je nog nauwelijks aan de situatie aangepast of het moet met nog minder tijd. Niet alleen van de professional trouwens, ook vrijwilligers zijn steeds moeilijker te vinden. Tel daar de vergrijzing bij op en de realiteit is dat de kerk grotendeels bezig is met overleven en met overledenen. En dat doet meer met ons dan we vaak willen toegeven.’

In Krimp wordt beschreven hoe ingewikkeld het blijkbaar is om ons hiertoe te verhouden. Voor veel kerkelijk betrokkenen geldt dat we er liever niet aan willen dat de kerk waar we zo mee verbonden zijn niet meer te redden valt. Vanuit ons verlangen en ons verdriet gaan we dan krampachtig op zoek naar vormen waarvan we hopen dat ze het tij keren. Het probleem is alleen dat de meeste van die vormen veelmeer het probleem onderstrepen dan dat ze daadwerkelijk een ommekeer in gang zetten.

Gerrit van Dijk: ‘Veel vernieuwingsprojecten zijn gericht op het zoeken naar andere vormen: moderne muziek, een ander soort diensten of bijeenkomsten, maar gaan voorbij aan het werkelijke probleem. Voor veel mensen ligt dat probleem veel dieper. Ze ervaren God helemaal niet meer. Er is, zoals bijvoorbeeld Dirk de Wachter zegt, een zingevingscrisis. In de veelheid van keuzes, waarin ook geloof niet meer is dan een optie, zijn we onze bedding kwijt. Die vrijheid is enerzijds prettig, maar maakt ook onzeker. En het zorgt ervoor dat langdurige verbinding met een geloofsgemeenschap voor velen niet meer aan de orde is.’

Verdrietig

De kans dat dit in de nabije toekomst verandert is nihil. We mogen best eens wat vaker met elkaar delen dat we daar verdrietig over kunnen zijn. Dat geeft tegelijk ook ruimte om uit te spreken wat we zo waarderen aan de kerkelijke gemeente. Als die waardering er niet was, zouden we het immers ook niet erg vinden dat de kerk op sommige plekken zoveel kleiner wordt of misschien zelfs verdwijnt. In het boek van Van Dijk en Leerdam is ook voor dat aspect de ruimte. ‘In zekere zin is ons boek ook een lofzang op de gemeente, juist ook in de kwetsbaarheid ervan. De betrokkenheid op elkaar, de betekenis voor het dorp of de wijk om de kerk heen, het levend houden van een traditie, een plek waar niet gepresteerd hoeft te worden om erbij te horen, dat zijn allemaal ontzettend waardevolle en unieke aspecten. Het is misschien eindig, maar in die eindigheid nog steeds ongelooflijk de moeite waard. Dat mensen elkaar en de kerk in deze tijd van getalsmatige terugloop vasthouden, is ook een hoopvol teken van geloof en liefde.’

Moeten we dan maar stoppen met vernieuwende initiatieven? Zover wil Gerrit van Dijk niet gaan: ‘Wanneer je als gemeenschap gelooft in die nieuwe vormen, er vreugde en inspiratie uit haalt en er iets mee kunt betekenen moet je er zeker mee door gaan. Niet omdat je er de kerk mee kunt redden, maar omdat je het voor vandaag en morgen als zinvol ervaart. Dat is al genoeg waard.’

Kim de Berg

Om verder te lezen:

Gerrit van Dijk en Martijn van Leerdam, Krimp. Waarom de kerk naar de haaien gaat maar wij toch hoopvol zijn. KokBoekencentrum, 2023. ISBN 9789043540094

Aarnoud van der Deijl, De toekomst van de kerk. Essays vol rouw en hoop. Skandalon, 2023. ISBN 9789493220478