Verandering vraagt om verinnerlijking

We zijn de balans tussen de dominee en de koopman uit het oog verloren, zo stelde de erudiete Maastrichtenaar en Europahistoricus Mathieu Segers in de podcastaflevering met journalist Mischa Blok vorig jaar maart. In december overleed Segers aan de gevolgen van kanker. Wat had hij ons (nog) veel te zeggen. Natuurlijk als het gaat over Europa en de Nederlandse politiek, maar ook over de omgang met zijn ziekte.

Volgens Segers is het huidige politieke landschap berekenend en calculerend. Hij doet een pleidooi voor moreel leiderschap waarbij er ruimte moet komen voor de lange termijn, voor visie en ideeën die de Nederlandse samenleving en Europa vooruithelpen. Moreel leiderschap is niet vrijblijvend, daar horen ook ethische grenzen bij. Tot hier, en niet verder. Je kunt wel zeggen dat je mensenrechten respecteert, maar als je dat zelf vervolgens niet doet dan verlies je als land je geloofwaardigheid. Opvallend is dat hij bijvoorbeeld spreekt over het belang van het verinnerlijken van mensenrechten.

Geen holle woorden

Ik denk dat hij dat heel scherp zag. Onze samenleving heeft nood aan verinnerlijking. Verinnerlijking van mensenrechten en van waarden zoals solidariteit en medemenselijkheid zodat het geen holle woorden worden. Maar hoe doe je dat eigenlijk en wat is daarvoor nodig?

Eerder schreef ik in AdRem dat het Griekse woord metanoia gaat over verandering van hoofd en hart. Dat is een innerlijke beweging van bekering of inkeer. Het vorig jaar in Karlsruhe aangenomen klimaatdocument van de Wereldraad van Kerken roept op tot zo’n bekering of inkeer. Zo’n bekering kun je interpreteren als een innerlijke wending naar het leven toe en het streven naar het goede leven van allen voor allen.

Zo’n wending betekent ook dat je bepaalde handelingsperspectieven hebt en de ruimte kunt nemen om die te onderzoeken. Het vinden van die perspectieven is nog niet zo gemakkelijk. Oorlogen en crises dichtbij en ver weg stromen mijn woonkamer binnen. Ik blijf ernaar kijken, wil aanraakbaar blijven en sluit me tegelijkertijd ook af.

God uit Limburg

Te midden van dit alles heeft Nederland zich naar binnen gekeerd en denkt te midden van haar angst, onzekerheid en zorgen een eigen God uit Limburg gevonden te hebben. Een God die stelt dat mensen massaal voor de agenda van de hoop hebben gekozen.

Problematisch is dat radicaalrechtse stemmen christelijke waarden instrumentaliseren voor hun eigen politiek gewin. Met bekering in de bijbelse betekenis van het woord heeft dit niets te maken. Sterker nog, alle noodzakelijke veranderingen die nodig zijn voor bijvoorbeeld vrede, een humaan asielbeleid of klimaatadaptie worden ondermijnd. Er vindt geen enkele verinnerlijking van mensenrechten plaats of verandering van gesteldheid van hart. De eigen denkbeelden worden versterkt door de echokamers van de sociale media. Het wordt je van alle kanten moeilijk gemaakt om je om te keren en je aandacht naar elders te richten.

Bekeringsstrategieën

Wat kunnen we doen? Ik zie op dit moment drie mogelijke ‘bekeringsstrategieën’ die verbonden zijn aan (geloofs)praktijken die ons kunnen helpen om onze aandacht te richten op het goede leven voor allen. Dat zijn het bewaken van ons hart, het vinden van bedding in (geloofs)gemeenschappen en het bemoedigen van profetische stemmen en plekken.

1. Met het bewaken van ons hart bedoel ik eigenlijk het waarborgen van contemplatieve ruimtes. Het gaat dan om het opzoeken van de stilte en oefenen in onderscheidingsvermogen in intellectuele en spirituele zin. De veertigdagentijd biedt ons ook een mooie uitnodiging om naar Pasen toe te leven. Met het bewaken van het hart draag je zorg voor jouw innerlijke bedding en ontstaat er ruimte voor nieuwe verhoudingen tot jezelf en jouw medemens. Dat betekent dat je je minder laat leiden door de waan van de dag en tegelijkertijd ook aanraakbaar blijft zonder van je stuk te raken.
2. Het is noodzakelijk om ook een bedding te vinden in een (geloofs)gemeenschap waar je je thuis voelt. Een gemeenschap waar je veilig bent en waar je uitgedaagd wordt om nieuwe grenzen te verkennen. In haar boek Kwetsbaarheid omhelzen. Gemeenschappen met een hart geeft theoloog Christa Anbeek mooie bouwstenen voor zulke gemeenschappen, zoals bijvoorbeeld het leren om vrijmoedig te spreken en meerstemmig te luisteren. 
3. Profetische stemmen en plekken staan bijna altijd apart. Dat is vaak ook nodig want dat zorgt ervoor dat ze vrijuit kunnen spreken en handelen. We kunnen leren om profetische stemmen en plekken te onderscheiden en hen met hart en ziel te bemoedigen. Ik denk bijvoorbeeld aan collega theoloog-econoom Jan-Jorrit Hasselaar als ambassadeur van de SIRE campagne van hoop, die samen met anderen publieke ruimte schept voor innerlijke verandering. Ook moet ik denken aan stichtingen en organisaties zoals de Pauluskerk en Stichting LOS in Rotterdam, Stem in de Stad in Haarlem of Refugee Project Maastricht en vele anderen die zich blijven inzetten voor stemmen en perspectieven uit de marge. Laten we luisteren naar wat zij opdiepen en hen moed inspreken.

Mocht je dit nu allemaal hele grote thema’s vinden dan raad ik je ook aan om een Rondje Zachtheid in jouw stad of dorp te organiseren of een rondje zachtheid mee te lopen. Dit is een prachtig initiatief van voormalig Troostdichter Boudewijn Betzema. Ontmoet een ander mens, adem diep in en uit, kijk om je heen naar leven dat leven wil en ondanks alles onstuitbaar is.

Rachelle van Andel
Predikant in Vrijburg, voorzitter van G&S