Neomoralisme

Schuld en schaamte vormden lange tijd de basis van christelijk geloof. In de katholieke variant is er de biecht (geweest) met daarvan het liturgische overblijfsel in de dienst: mea culpa, mea culpa, mea maxima culpa, waarna de vergeving door de priester kon worden aangezegd.

In het gereformeerde protestantisme functioneerde dat op een andere manier. In de trits van de Heidelbergse Catechismus bestond een goede preek altijd uit de delen ellende, verlossing en dankbaarheid. Het eerste deel had meestal de nadruk: het besef hoe wij zondige mensen zijn, onbekwaam tot enig goed en geneigd tot alle kwaad. Pas als wij mensen deze ellendestaat kenden, kon er worden gesproken over de wijze van verlossing. Tenslotte konden we dankbaar zijn.

In de beide modellen bestond de zondigheid vooral uit een nadruk op het zevende gebod. Alles wat met seks te maken had – buiten de saaiheid van het huwelijk dat gericht moest zijn op de procreatie en niet de recreatie – kon daaronder gerekend worden.

Vraag je nu vrijzinnigen naar wat er mis is met andere kerken, dan is het vooral dit model van schuld en schaamte dat genoemd wordt. (Dat je wel vijftig jaar terug moet om deze nadruk in bijvoorbeeld gewone PKN-kringen te vinden, is veel remonstranten ontgaan.) Bij ons is die voorschrijvendheid en die nadruk op schuld en schaamte gelukkig niet te vinden.

Milieuschaamte

Althans: tot voor kort. Nu de Groene Theologie in opkomst is en veel kerken zich bekeren tot de Groene Kerk zie je een dergelijke voorschrijvendheid opnieuw opgeld doen. Vliegen mag niet meer. Bloemen uit de kerk bij gemeenteleden brengen is ook niet meer ok, want hoeveel gif wordt er wel niet over die planten uitgestort. Of komen ze misschien uit Ethiopië, met een daarbij horende footprint? Zolang de koffie en de koekjes ethisch verantwoord zijn of gezond is het goed, over smaak zou wel degelijk te twisten zijn, als het gesprek gevoerd zou mogen worden.

Wat mij langzamerhand opvalt is dat de theologie van schuld en schaamte nu ook bij de vrijzinnigheid is binnengekomen. Alleen gaat het niet meer over seks, maar over het milieu. Wie daarin een zondaar blijft, mag op het stevige (morele) oordeel van de omstanders rekenen.

Natuurlijk: laten we met z’n allen de schepping eerbiedigen. Maar laten we niet in de voorschrijvendheid van vroeger vervallen. Deze theologie doet bijna terugverlangen naar de tijd toen de lucht nog schoon was en de seks vies!

Grappig is trouwens dat dit natuurlijk ook een beetje een herhaling van zetten is. In de tijd van de polarisatie rond het IKV – u weet wel, de discussie over de kruisraketten – bleek binnen de Remonstranten waarin iedereen op gelovige standpunten vrijgelaten werd, er volgens sommigen weinig begrip te zijn voor mensen die die wapens wel wilden plaatsen. Toen hadden we een heuse beweging: de remonstrantse vereniging Waakt en Weegt. Maar daarover misschien later meer. Afzien van moralisme is dus ook voor vrijzinnigen niet vanzelfsprekend.

Tjaard Barnard