Lekker luchtig

Rachel Adriaanse beschouwt luchtigheid vanuit een psychologisch perspectief. Misschien is het te leren of te oefenen. Maar moeten we niet eerder ruimte maken voor alle soorten ervaringen, lichte en zware!

In de jaren tachtig, alweer een tijd geleden dus, had je die geestige reclame met Adèle Bloemendaal in een bubbelbad. Ze belt met haar moeder. Ze vertelt dat ze een ster wordt, omdat ze gevraagd is om een luchtige chocoladereep aan te prijzen. Brosbrosbrosbros. Ik zit in een bubbelbad. Een búbbelbád! Wat? Welnee, daar zie je niets van, veel te diep. De reclame maakte destijds meer indruk dan de chocolade zelf; de reep was zó luchtig dat die eigenlijk niets voorstelde.

Luchtigheid heeft niet meteen de beste papieren wanneer zij wordt vergeleken met haar tegendeel. Aan zaken die ernstig, serieus, menens, gewichtig of gecompliceerd zijn hechten we doorgaans meer waarde dan aan luchtig en ongecompliceerd. Wie ergens luchtigjes mee omgaat laadt al snel de verdenking op zich de zaken onvoldoende serieus te nemen. Een luchtige preek vinden we al snel oppervlakkig. Wie luchtig doet over de grote problemen van deze tijd, zoals klimaatopwarming of de geopolitieke spanningen, wordt naïviteit, onverschilligheid of kwade trouw verweten. Aan de andere kant: wie snakt er niet naar een beetje luchtigheid te midden van alle grote en kleine problemen, spanningen en zorgen?

Ons brein

Wie zich afvraagt waar die voorkeur voor ernst vandaan komt, moet bij ons brein zijn. Ons brein onthoudt negatieve informatie beter dan positieve informatie. Dit wordt ook wel de negativiteitsbias genoemd. Vanuit evolutionair oogpunt gezien is dit begrijpelijk: ons brein is altijd gebrand geweest op het signaleren van gevaar. Het tijdig ontdekken van dreiging en gevaar kon het verschil tussen leven en dood betekenen. Ernst en bezorgdheid hebben een grotere overlevingswaarde dan luchtigheid en onbekommerdheid. Onze nieuwsmedia spelen daar vakkundig op in. Berichten over problemen, misstanden, rellen en ongelukken verkopen beter dan positief nieuws. Waardoor we het risico lopen, om steeds verder bevestigd te worden in een negatief gekleurd mens- en wereldbeeld.

Maar ho, wacht eens, draaf je niet een beetje door, Adriaanse? Iets dergelijks brengt uw brein hier misschien al meteen tegenin. Want kijk om je heen. Luchtigheid alom tenslotte. Eindeloos amusement op tv, ontelbare kattenfilmpjes en memes op de sociale media, alomtegenwoordige reclame; een leuk en luchtig leven is dichtbij en voor iedereen verkrijgbaar. Zelfs de Brosreep heeft z’n eigen nietsigheid overleefd en ligt nog steeds luchtig voor het grijpen in de schappen. Want zeg nou zelf, we houden ook van luchtigheid, we verlangen naar licht en lekker, naar los en onbezorgd, naar ongecompliceerd genieten en alle zorgen even helemaal vergeten. Sterker nog, we hebben die luchtigheid heel erg nodig om het uit te houden met onszelf, elkaar en met de wereld.

Relativering en humor

Waaruit bestaat die luchtigheid eigenlijk, wat zijn er de ingrediënten van? Ik heb het natuurlijk niet over luchtig gebak, schuimige toetjes of aangenaam amusement, maar over luchtigheid als een mentale houding. Belangrijk is het om te kunnen relativeren. Iets niet als een absoluut gegeven beschouwen, maar het van een andere kant bekijken. Of van verschillende kanten. Humor is ook belangrijk, want die brengt vrolijkheid door aan het relativeren een snufje absurdisme of plagerigheid toe te voegen. En laten we de zelfspot niet vergeten, die vorm van relativering die lucht brengt in onze al te ernstige zelfoordelen. De lach is ook een belangrijk ingrediënt, zelfs een milde glimlach. Wie lacht, maakt in zijn brein endorfines aan, ofwel gelukshormonen. Dit zijn stoffen die een prettig en blij gevoel geven. Uit onderzoek is gebleken, dat deze hormonen ook worden aangemaakt als je alleen maar doet-alsof, als je je mondhoeken omhoogtrekt en een lachende gezichtsuitdrukking aanneemt. Onze spiegelneuronen zorgen er vervolgens voor, dat ik ga lachen als jij lacht en andersom. Lachen is zo bezien een echte geluksverdubbelaar! We lachen niet omdat we gelukkig zijn; we zijn gelukkig omdat we lachen. Speelsheid is ook een belangrijk ingrediënt van een luchtige houding. Spelen maakt blij, uitgelaten en vrolijk, vooral als je het samen met anderen doet. En dan heb je tenslotte nog een aantal karaktereigenschappen als blijmoedigheid en monterheid die licht en lucht kunnen brengen in zware omstandigheden.

Oefenen

Is het te leren of te oefenen, zo’n mentale houding? Daar zijn zelfhulpboeken over vol geschreven en ook op het internet zijn allerlei praktische adviezen te vinden. Interessant en hartverwarmend allemaal, maar helemaal overtuigend vind ik die adviezen voor een luchtig leven niet. Want zou het wel je doel moeten zijn om licht en luchtig te leven? Is een leven waarin ruimte is voor alle soorten van ervaringen, de zware en de lichte, niet veel wenselijker? Ds. Marthe de Vries schrijft in haar bijdrage aan het bundeltje Mijn God over het vermogen om meerstemmig te leven. Om meerstemmigheid in je leven toe te laten. Als voorbeeld beschrijft ze onder anderen de ervaring van mensen aan het bed van een doodzieke dierbare. Het verdriet om het aanstaande afscheid is groot, maar tegelijkertijd zijn er momenten waarop een intimiteit ontstaat die boven dat verdriet uitgaat, waarop je zelfs met elkaar kunt lachen. Ik ken die ervaring vanuit het verpleeghuis maar al te goed. Lachen en huilen gaan samen, wijsheid en dwaasheid lopen hand in hand, de bittere ernst barst in lachen uit. Schaterlachend als Adèle in haar bubbelbad.

Rachel Adriaanse