Hubert Duifhuis (1531-1581): alleen aan God verantwoording schuldig

Wie op Google zoekt naar Duifhuis komt tussen de eerste hits een verwijzing tegen naar Catawiki, een online veilingsite, die in december 2014 in één lot twee gravures aanbiedt: een portret van Hubert Duifhuis en een van Simon Episcopius (1583-1643). Een omineuze tref, daar de vroege Remonstranten uit het begin van de zeventiende eeuw deze markante geestelijke tot hun voorvaderen rekenden. Wie was deze priester die de nieuwe inzichten van de Reformatie omarmde, maar tegelijkertijd geen behoefte had om zijn kerk te verlaten? Kritisch was hij wel, maar hij bleef gewoon functioneren op de plaats waar hij stond.

Pastoor die meegaat met Reformatie

Duifhuis leefde van 1531 tot 1581. Hij kwam uit een welgesteld nest uit Rotterdam, waar zijn broer burgemeester zou worden. Zelf werd hij pastoor van de Laurenskerk totdat hij verdacht werd van ketterij en moest vluchten. Hij trouwde in het geheim met een vrouw en kreeg kinderen. Na haar dood verzoent hij zich weer met de kerk en wordt in 1574 pastoor van de Jacobikerk in Utrecht. Vanaf 1577 krijgt hij steeds meer sympathie voor het gedachtegoed van de Hervorming. Toch werd hij geen aanhanger van Luther of Calvijn. Hij wilde niet scheuren, maar de kerk van binnenuit verbeteren. Hij stopte met het afnemen van de biecht en richtte zich tegen allerlei ‘paapse stoutigheden’. In 1578 kreeg hij toestemming om de kerkdiensten op protestantse wijze te leiden. Door de stedelijke overheid werd hij gesteund, door het Kapittel vervolgd. Hij moest weer vluchten. Spoedig werd hij weer teruggehaald door zijn beschermers.

Vrijdenker

Duifhuis was voor zijn tijd een vrijdenker die zich nergens anders aan gebonden wist dan God. Zo distantieerde hij zich van de kerkelijke organisatie van Genève en wilde hij niet onder een kerkenraad werken. Hij had niets met tuchtmaatregelen en was voor een open avondmaal. Hij streed tegen belijdenisgeschriften als de Nederlandse Geloofsbelijdenis en de Heidelberger Catechismus. Hij verzette zich ook tegen de strenge predestinatieleer van Theodorus Beza, de opvolger van Calvijn in Genève, die later bron van het remonstrantse en contraremonstrantse conflict zou zijn. Zijn Sermoenen zijn bewaard gebleven en tonen een door de mystiek geraakte gelovige in de lijn van Thomas à Kempis.

Navolging

Onder zijn gehoor zaten graag prins Willem van Oranje, maar ook de latere voorman van de Remonstranten, Johannes Uytenbogaert (1557-1644). Duifhuis overleed in 1581. Met anderen theologen uit zijn tijd werd hij gerekend tot een nationale, gereformeerde, theologische richting die nog niet sterk beïnvloed was door het latere calvinisme. Hij was een warme, pastorale theoloog die uit de pas durfde te lopen. Latere remonstranten zagen in hem een voorloper. Tegenover de orthodoxe scherpslijpers kon Uytenbogaert verklaren: wij waren er eerder dan jullie!

Tjaard Barnard,
Predikant te Rotterdam