Tussen strobalen en leemsteen. Zelfvoorzienend wonen.

Vanuit de trein had ik het wijkje met grashuizen al eens gezien: huizen, zoals je vroeger de ideale hut in de achtertuin wilde bouwen: half onder de grond. Sommige huizen hebben grappige koepels, als een tentje. Aan de voorkant zie ik gevels die voornamelijk uit glas en hout bestaan omlijst met lichtgeel leem. Het maakt me nieuwsgierig wat dit voor huizen zijn.

Op een zonnige dag bezoek ik deze woonwijk en spreek met Wouter de Graaf, één van de bewoners van deze Aardehuizen in Olst. Bevlogen vertelt hij over de idealen van deze manier van bouwen en wonen in harmonie met de natuur, en, zoals de website aardehuis.nl vermeld: in verbondenheid met elkaar en ter inspiratie van de wereld.

Wandelend door de wijk worden mij de principes van Aardehuis verteld. Het is voor mij buitengewoon inspirerend hoe deze mensen met hun leven gestalte geven aan een schone, vredige plek van wonen. Alles wat ik hier zie is met eigen handen gebouwd: de huizen, de putten zijn met eigen hand geslagen, de gemeenschappelijke tuin is naar eigen concept aangelegd, waarbij ook kinderen konden aangeven hoe hun ideale speelplek er uit ziet. Het resultaat is een veld met hoogteverschillen en grappige objecten waar eindeloos gerend en gespeeld kan worden door alle kinderen uit het dorp. En het is de bedoeling dat de moestuin ook een open karakter heeft, dat niet alleen de bewoners van deze wijk, maar van heel Olst kunnen meewerken aan en mee oogsten van de opbrengst van de tuin.

Zelfvoorzienend

Het idee van het Aardehuis is overgewaaid uit Amerika waar Michael Reynolds een vorm van wonen uitdacht die mensen onafhankelijk maakte van overheidsinstanties en van de bank. Mensen konden hun eigen huis bouwen met afval: autobanden gevuld met zand, lege flessen en verder leemstenen van eigen bodem. Reynolds noemde zijn project Earthship: je zou je huis bij wijze van spreken mee kunnen nemen naar de plek waar je wonen wilt, als een schip zelfvoorzienend. Vrij van leidingen, maar ook verantwoord naar de aarde waarop we leven.

In Olst hebben ze het ideaal van Earthship hier en daar wat aangepast. Waar Reynolds gebruik maakte van lege flessen als bouwmateriaal lag daarvoor in Olst niet een prioriteit. In Nederland is immers een goed recyclingsysteem van flessen. En het bouwen met autobanden bleek zware lichamelijke arbeid die ook nog zeer tijdrovend was. Daardoor ging het bouwen te traag en werd het daardoor te kostbaar. Voor een deel van de huizen is gekozen om strobalen te gebruiken en leemsteen, een steen die niet gebakken is, maar gedroogd en daardoor ventilerende kwaliteiten heeft.

Voor energiezuinig wonen is het belangrijk zoveel mogelijk gebruik te maken van de zon. De noordmuren zijn om die reden allemaal gesloten, en de zuidzijde van de huizen bestaat voornamelijk uit ramen die door een ingenieus ventilatiesysteem effectief gebruik maken van opstijgende warme lucht en neerdalende koele lucht. De huizen zijn zoveel mogelijk  zelfvoorzienend. Er zijn wel aansluitingen op het elektriciteitsnet, maar dan vooral om de teveel opgewekte stroom terug te laten stromen.

Rietbedfilter

Van zelfopgewekte elektriciteit  door zonnepanelen kijken we niet meer op, maar ik was nieuwsgierig naar de watervoorziening en de riolering. Dat is ook gelijk het moeilijkste deel voor geïnteresseerden in zelfvoorzienend wonen. De meeste wc’s zijn gestileerde poepemmers of netter uitgedrukt: composttoiletten. Als ik bij mijn gastheer naar de wc wil, is het maar goed dat ik even vraag of ik gebruik kan maken van het toilet, want de emmer is zojuist weggehaald om geleegd te worden in de compostton, die later op de gemeenschappelijke composthoop komt om de gemeenschappelijke tuin van mest te voorzien. Door het zaagsel is het toilet nagenoeg reukvrij. Ook de composthoop buiten de wijk stinkt niet, door afwisseling in lagen met zaagsel en ander natuurlijk afval.

Waterschappen zitten niet te wachten op woonwijken zonder riolering. Riolering is immers een verworvenheid van onze cultuur en waarborg voor een goede hygiëne en terugdringen van besmettelijke ziektes. Toch is er bij afgelegen boerderijen al jarenlange ervaring met zuivering van afvalwater door rietbedfilters. Ook voor gemeentes bleek de waterhuishouding van de woonwijk een van de ingewikkeldste onderwerpen om zich positief op te stellen voor de plannen van Aardehuis. Het heeft lang geduurd voordat deze vereniging daadwerkelijk een plek vond waar ze konden bouwen.

En uiteindelijk gaf gemeente Olst het groene licht voor de start van deze experimentele woonwijk. Een wijk met vijf putten waaruit grondwater wordt gepompt en een rietbedfilter, waardoor het afvalwater gefilterd wordt tot schoon oppervlaktewater.

Met eigen handen

Een van de uitgangspunten van Aardehuis is dat mensen zelf hun huis bouwen. Voor de eerste plannen van deze woonwijk met 23 woningen is zo’n tien jaar geleden begonnen. Voordat een eerste steen gelegd werd was er al heel water door de IJssel gestroomd. Van de deelnemers werd gevraagd één dag in de week mee te bouwen aan de huizen. Dat vraagt een grote betrokkenheid en solidariteit die consequenties heeft voor je manier van leven en werken.

Sociocratie

Het hele bouwproces, het delen van idealen en het samen vorm geven aan een ideale woonwijk stelt waarden als vrijheid en verdraagzaamheid op de proef. De één wil met een zo klein mogelijke voetafdruk leven: niet meer energie gebruiken dan je zelf kunt opwekken, een ander neemt een ruime hoeveelheid zonnepanelen om een comfortabel leven niet op te geven. Een enkele woning is zelfs voorzien van een aansluiting om een toekomstige Tesla op te kunnen laden, gevoed met energie van eigen dak.  De één wil alleen gerecycled hout en een ander denkt praktischer en kiest voor een milieuvriendelijk hardhoutsoort, die minder onderhoud vergt. De spanning tussen rekkelijken en preciezen is ook hier te vinden. Om zoveel mogelijk overeenstemming te bereiken hanteert de vereniging de besluitvormingsmethode van sociocratie. Bij besluiten wordt gestreefd naar consensus: iedereen moet in kunnen stemmen met de plannen. Kun je het er niet mee eens zijn, dan wordt gevraagd: wat is je bezwaar? Maar ook: hoe zou jij het willen; wat zie jij als oplossing? Zo kan iedere deelnemer zijn/haar stem laten horen, en draagt ieder het genomen besluit.

Sfeervol

De woonwijk straalt een vredige sfeer uit, zoals je die weinig aantreft in moderne woonwijken. Het binnenklimaat is aangenaam koel op deze warme dag. En door de natuurlijke materialen voel je de rust die van de huizen uitgaat. Mensen hebben veel geïnvesteerd in deze manier van wonen en leven met elkaar. In mijn ogen een vorm van waardevol leven.

Fride Bonda
Remonstrants predikant in Zwolle