Sint Nicolaas, de wonderdoener

‘Onze’ bekendste heilige is ongetwijfeld Sint Nicolaas. In de Oosters-orthodoxe kerk wordt hij ook wel ‘de wonderdoener’ genoemd, omdat er ontzettend veel wonderen op zijn conto staan. Zó veel zelfs, dat de katholieke kerk tijdens het tweede Vaticaans Concilie in 1969 besloot dat ze niet erg geloofwaardig waren, en de liturgie rondom Sint Nicolaas werd gedegradeerd.

Van Sinterklaas terug naar Sint Nicolaas

Wij kennen Sint Nicolaas vooral als de kindervriend die met een witte schimmel op de daken rijdt – ook een wonderlijk verhaal. Toch heeft dit ‘wonder’ niets me maken met de verering van Sint Nicolaas in vroeger tijden.

Nicolaas leefde waarschijnlijk van ongeveer 270 tot ongeveer 342 in de buurt van Myra, Klein Azië. Dat Sint Nicolaas een heilige is geworden, is sowieso bijzonder. De meeste heiligen uit zijn tijd kwamen vanwege christenvervolging door geweld om het leven en werden heilig verklaard dankzij hun martelaarschap. Over het overlijden van Nicolaas is weinig bekend, maar hij stierf in elk geval niet als martelaar. Zijn sterfdag is vastgesteld op 6 december. De reden dat wij Sinterklaas vieren op 5 december, heeft ermee te maken, dat de dag lang geleden niet om 00.00 uur begon, maar zodra de avond was gevallen. ‘Sinterklaasavond’ wordt dus op dezelfde wijze gevierd als ‘Kerstavond’.

Maar kennelijk heeft Nicolaas bij leven zoveel indruk gemaakt, dat zijn verering al gauw begint. Een eeuw na zijn dood worden de eerste verhalen over zijn leven opgetekend, in de loop der Middeleeuwen zullen er nog velen volgen. Daarbij wordt overigens enerzijds gesproken over een Nicolaas, bisschop van Myra, maar ook over een Nicolaas, abt van het klooster Sion. Mogelijk is er dus sprake van meerdere personen. Ondertussen wordt ook het graf van Nicolaas een bedevaartsoord, omdat er verhalen de ronde doen dat vanuit zijn graf een olie of vloeistof (of, volgens andere bronnen: manna) vloeit, met geneeskrachtige werking.

En zo komt er in de loop der eeuwen een rijk gevulde ‘historie’ van het leven van Sint Nicolaas, dat leest als een sprookje. Een volledige opsomming van zijn meer dan vijftig verrichte wonderen, is hier niet mogelijk, maar graag deel ik een aantal van zijn meest bekende wonderen met u.

Nicolaas als kind

Een bijzonder leven begint natuurlijk met een bijzondere geboorte. De ouders van Nicolaas zouden wel dertig jaar hebben gewacht totdat zij eindelijk een kind kregen. Een kind waar zó lang op is gewacht, moet wel bijzonder zijn: vergelijk maar met het verhaal van Sarah en Abraham die op hoge leeftijd Isaak krijgen.

Dát Nicolaas een bijzonder kind is, blijkt dan al rap na zijn geboorte. Als hij in het badje wordt gedaan, staat hij als baby al op om God te danken. Als zuigeling weigert hij op de vastendagen de borst van zijn moeder. Allemaal verzinsels want tijdens het leven van Nicolaas bestonden er nog helemaal geen vaste vastendagen.

Nicolaas wordt bisschop van Myra

Nicolaas wordt eveneens door een wonder al op jonge leeftijd bisschop van Myra. De oude bisschop is overleden, en de bisschoppen uit de omgeving zijn bijeengekomen om te beslissen wie de bisschop gaat opvolgen. Die nacht hoort de oudste (en wijste) bisschop een goddelijke stem die hem sommeert om de eerste die de volgende dag de kerk binnenkomt en die de naam Nicolaas draagt, tot bisschop te benoemen. En zo geschiedde. Aan de vooravond van zijn wijding ontvangt Nicolaas bovendien een bijbel uit handen van Jezus zelf.

Nicolaas redt drie arme zusters

Eén van de bekendste verhalen rondom Sint Nicolaas, is niet zozeer een wonder, als wel een daad van barmhartigheid. Er waren eens drie arme zusters, die zó arm waren, dat ze niet konden trouwen omdat hun vader geen geld voor een bruidsschat had. Er restte de vader niets anders, dan hun dochters als prostituée aan te bieden. Nicolaas kwam dit ter ore, en hij gooide ’s nachts stiekem een geldbuideltje in de schoenen van de zusters. Zo konden ze toch trouwen en een eervol leven leiden. Dit verhaal klinkt na in de huidige viering van Sinterklaas: de chocolademuntjes of de ronde kruidnootjes (die muntjes moeten voorstellen) worden door de knechten van de Sint in de schoen gedaan.

Nicolaas redt drie generaals

Uit jaloezie worden drie gelauwerde generaals bij keizer Constantijn aangegeven wegens hoogverraad en gevangen gezet. Aan de vooravond van hun executie bidden ze tot Nicolaas. Deze verschijnt vervolgens in een droom aan de keizer, waarin hij de keizer beveelt om de gevangen te bevrijden. En zo geschiedt.

Nicolaas redt Myra van de hongersnood

Wanneer, tijdens een hongersnood een schip vol koren de havenstad Myra aandoet, vraagt Nicolaas om een deel van de lading voor de hongerende bevolking. De schipper wil het koren niet af staan, omdat hij vreest voor zijn eigen leven, wanneer hij met een halfvolle vracht terugkeert. Nicolaas belooft hem, dat hij niets hoeft te vrezen. Nadat de schipper zijn koren heeft afgestaan, wordt het overgebleven koren op het schip als bij wonder vermenigvuldigd tot het oude gewicht.

De drie studenten en het pekelvat

Honger was een terugkerend thema in die tijd. In een ander verhaal is Nicolaas op reis en overnacht hij in een herberg. Als hij een portie pekelvlees voorgeschoteld krijgt, begrijpt hij dat er iets vreemds aan de hand is: dit is mensenvlees. Het blijken drie theologiestudenten te zijn, die, op weg naar Athene, door de herbergier in hun slaap zijn vermoord en in stukken gesneden in een pekelvat bewaard. Nicolaas bidt tot God, waarna de drie studenten weer tot leven worden gewekt. In een ander verhaal, gaat het hier overigens niet om studenten, maar om verdwaalde kinderen.

Artemis en de storm

In Myra was een heiligdom gewijd aan Artemis. Omdat Nicolaas slechts één God aanbad, besloot hij de boom, die aan Artemis gewijd was, te vellen. Hierop werd Artemis woedend. Zij vermomde zich als non en gaf een aantal reizigers, op weg naar de kerk van Nicolaas, kostbare olie mee, voor in de kerk. In de olie zaten kwade demonen. Wanneer de reizigers op zee zijn, verschijnt Nicolaas aan hen en legt uit dat de olie vol kwade demonen zit. Hij gooit de olie overboord, waarna de olie op zee vlam vat en er meteen een verschrikkelijke storm oplaait, die de reizigers dreigt te doen verdrinken. Maar dankzij Nicolaas’ gebed, bedaart de storm en redt hij de reizigers.

Nicolaas’ dood

Tegen het einde van zijn leven, bad Nicolaas tot God, dat de engelen zijn ziel zouden halen. Op 6 december, zag hij Gods Engelen, waarop hij psalm 31 begon te bidden. Daarop liet hij het leven.

Nicolaas als heilige

Nicolaas wordt na zijn dood al gauw vereerd en duikt ook na zijn dood regelmatig op in wonderen, waarbij hij vooral verschijnt aan zeelieden in nood. In de loop der eeuwen wordt hij niet alleen de beschermheilige/patroon van zeelieden, vissers en vishandelaren, maar ook van o.a. kinderen, studenten, reizigers, herbergiers, kuipers en slagers (pekelvat); ongehuwde vrouwen, prostituées en bankiers (geldbuidels); gevangenen en soldaten (drie generaals), juristen (vanwege zijn gevoel voor rechtvaardigheid); molenaars, korenhandelaren en bakkers (het korenschip); van kaarsenmakers en brandweerlieden (Artemis); en nog veel meer.

Het is eigenlijk te veel om op te noemen. Voor ieder is er wat wils en dat verklaart misschien wel zijn enorme populariteit, nu al bijna 1700 jaar lang! Ook ik ben een grote fan van Sint Nicolaas: onze zoon is zelfs naar hem vernoemd.

Vanessa van Koppen
Lid van gemeente Den Haag, redactielid AdRem