Boekbespreking: Discipline – overleven in overvloed

Bij het woord discipline kreeg ik altijd een beetje vieze smaak in mijn mond. U ook? Dan bent u vast ook een product van de jaren ’60.  Was de heersende gedachte toen niet dat discipline mensen volgzaam maakt en hen berooft van de vrijheid  om zelf te denken en handelen? Alle tradities werden op zijn kop gezet, leve de vrijheid. De toegenomen welvaart deed er nog een schepje bovenop. De overvloed prikkelde de drang tot vrijheid, de vrijheid om van het goede en aangename te genieten. Maar het tij is ondertussen wel gekeerd. De hufterigheid en het agressieve gedrag van mensen komen ons de neus uit. Er wordt van ons burgers verwacht dat we prestaties leveren. Daar krijgen we alle vrijheid voor. Maar als we niet de zelfbeheersing hebben om die prestaties te leveren dan komt die eis als een boomerang bij ons terug. Eigen schuld! Vrije liefde is volkomen achterhaald. Echte liefde zonder discipline is niet mogelijk, lang leve het huwelijk! Controleer je smartphonegebruik anders ligt verslaving op de loer. En zelfs:  laat de overheid weer strengere eisen stellen aan het gedrag van burgers.

Word geen loser

Marli Huijer, filosoof des vaderlands, opent mij wel een beetje de ogen in haar boek ‘Discipline – Overleven in overvloed’. Dat gaat heel systematisch en uitstekend leesbaar. In deel 1 laat zij zien welke filosofische opvattingen de achtergrond vormden voor het in diskrediet raken van de discipline. Op persoonlijk en institutioneel niveau werden de ketens afgeworpen. Deel 2, ‘Zonder discipline’ gaat in op wat het betekent om zonder discipline te leven. Hoe overleven we zonder discipline de overvloed aan materiële zaken, tijd, liefde en relaties, en mensen om ons heen?  En hoe voorkomen we dat discipline de breuklijn wordt tussen succes en falen, tussen de onderlaag en de bovenlaag in onze maatschappij? In het hoofdstuk erna komen de reacties aan bod tegen een leven in ongedisciplineerdheid: mensen die het neoliberalisme als oorzaak van de ellende zien,  voorstanders van hernieuwde tucht (bijvoorbeeld in de opvoeding en op school) en filosofen die ons uitnodigen tot voortdurende oefening in het streven naar het hogere. Gaandeweg komt Huijer tot de conclusie dat discipline zo gek nog niet is. Juist in een situatie van grote vrijheid, biedt discipline bescherming tegen de grenzeloosheid van de overvloed, helpt het om zaken die belangrijk zijn in het leven dichterbij te halen (diploma’s, carriere, relatie, kinderen) en is het van belang voor de opbouw en het in stand houden van het netwerk van relaties waarvan we afhankelijk zijn.

Apparaten en mensen reddingsboei

Als ik in mijn auto ga rijden terwijl mijn gordel nog niet om zit, dan klinkt er een snerpende piep. Ik word gek van dat geluid, het kan niet uit worden gezet. Heel irritant. Maar die gordel doe ik om, dat wel. Met dit voorbeeld zijn we bij een van de nieuwe vormen van discipline aanbeland die Huijer in het slothoofdstuk voor zich ziet. De mondige, vrije burger kan niet meer terug, nee, moet niet meer terug in de kast, vrijheid heeft ons grote voordelen gebracht. De broodnodige discipline moeten wij opnieuw verkrijgen door uitbesteding aan apparaten of aan intermenselijke relaties. Op je donder krijgen dus als je afspraken niet nakomt, iemand beduvelt, een taak niet afrondt of iemand op je laat wachten. Of juist het omgekeerde. Ja misschien, het is een idealistische kijk op het (samen)leven. Maar waarom denk ik nou toch dat er altijd mensen zullen zijn die niet door anderen opgevoed of gecorrigeerd kunnen worden?

Michel Peters
Projectmedewerker landelijk bureau Remonstranten

Marli Huijer, ‘Discipline. Overleven in overvloed’. Boom, 2013. 274 pagina’s. Prijs: 19,90.
ISBN 978 94 6105 969 7