Consuminderen

Consuminderen. Hoe je dat doet? Daarover staat een halve plank literatuur in mijn werkkamer vol met tips. De rampenscenario’s nemen de andere halve plank in beslag en ik lees ze niet graag: de wereld wordt hopelijk niet meer dan twee graden warmer, maar waarschijnlijk 3,5 tot 4 graden. Het roer moet om.

Raakt de economie in een vrije val als we allemaal minder gaan consumeren? Nee, want de vraag verschuift van veel grondstoffen en energie, en dus veel CO2 uitstoot, naar natuurlijke bronnen die in principe oneindig zijn: zon, wind, waterkracht, aardwarmte. Van fossiel naar bio-based economics. Plastics en bouwmaterialen als beton en ijzer worden vervangen door bijvoorbeeld bamboe of maisvezels. Deze technologische kwantumsprong is al aan de gang. Lees het inspirerende boek Blauwe Economie van Gunther Pauli maar. Mensen gaan anders consumeren, wonen en zich gedragen. Nieuwe bedrijven komen op. De koopkracht verschuift naar meer lokaal produceren, repareren en samenwerken. Energiecoöperaties draaien nu al met winst. Wel is het nodig om werk, zorg en inkomen beter te verdelen: part time and heart time.

Consument loopt achter

Mijn zorg betreft vooral de consument. Hoe krijgen we die mee in een geleid proces richting duurzaamheid. Verboden? Lichte dwang? Positief gedrag belonen? Hoe hanteer je wortel en stok?

Recent doet de Duitse goeroe Anselm Grün in zijn boek over begeerte twaalf aanbevelingen om mensen te helpen die begeerte te beheersen of te sublimeren. Hij verwijst daarin ook naar de Franse filosoof René Girard die het begrip mimetische begeerte heeft geïntrocuceerd: de mens begeert niet alleen uit eigen behoeften aan veiligheid, vrijheid, sociale status, sui generis, maar steeds meer kopieert hij de begeerten van de anderen. Hij noemt dat een illusie die slechts schijnbevrediging oplevert die de mens vervreemdt van zichzelf. Uiteindelijk kan dit leiden tot willoze, door media, politici en commercie gemanipuleerde massa’s die in consumeren hun hoogste geluk denken te vinden. Wat dit betreft bevestigt het Sociaal Cultureel Planbureau mijn bangste vermoedens: (jonge) mensen worden steeds materialistischer en zien hun welvaart als iets waarop ze recht hebben. Kan men van zulke consumptielemmingen nog verwachten dat zij in opstand komen en een nieuwe cultuur inluiden? Een cultuur waarin mensen zinvol bezig zijn op vier gebieden: sport, kennisontwikkeling, kunst en religie, zoals René Gude, filosoof des vaderlands, analyseerde.

Hoeveel heb ik nodig?

Een bekende wijsheid komt weer boven: there is enough for everyone’s needs, but not for everybody’s  greeds. Needs: dat is de vraag van het hongerige kind in Charles Dickens’ Oliver Twist: more, he begged, more! Olivers basisbehoefte, zijn honger, is niet bevredigd. Terecht vraagt hij om meer. In de jaren ’70 schreef ik mee aan een studie voor de Club van Rome waarbij we als doelstelling hadden: iedereen ‘boven de streep’, de basisbehoeften van ieder mens moeten bevredigd zijn. Kan dat wel als er tegelijk limieten zijn aan energie, water en grondstoffen? Het conflict dus tussen needs and greeds. Onze conclusie was dat het mogelijk is, mits het verschil tussen de armste en rijkste twintig procent in deze wereld maximaal een factor 5 bedraagt. Sinds de studie van de Franse econoom Piketty weten we intussen dat die verschillen juist toenemen.

Delen

Dus is de vraag relevant: hoe beheersen wij onze begerigheid, onze eindeloze vraag naar meer? Dat kan je doen door een strikte ethiek van discipline: ‘gij zult dit niet en dat wel doen!’ Ontwikkel jezelf tot Gutmensch. Uit eigen ervaring weet ik dat dit moeilijk vol te houden is. Nee, er zijn betere methodes. Deel de beschikkingsmacht over je inkomen met anderen. Deel je gedachten en twijfels, je dromen en idealen met een vaste groep. Veertig jaar geleden begonnen we zo’n experiment in Heemstede. Tien procent van ons inkomen doneerden we en over dat geld besloten we maandelijks. Alles met consensus, dus ook de bijstandsmoeder had zeggenschap over ‘mijn’ geld. Iedereen kon voorstellen doen, toelichten, onderzoek doen. Wij steunden o.a. vrouwen- en vredesgroepen, vakbondswerk onder Apartheid.  Dit model van self tax functioneert nog steeds. Het dwong ons na te denken over macht, prioriteiten, materialisme, behoeften, bezinning over de relatie tussen mijzelf en de samenleving. Christendom, Boeddhisme, Tao en Tagore, Gibran en Dorothee Sölle daagden ons uit en inspireerden ons tot een ander consumentengedrag, tot solidariteit en politieke acties. Inzichten als: je bent niet de eigenaar van je bezit, je kennis of je macht, maar die gebruik je voor mensen onderaan de ladder, de armsten en rechtelozen. Of: je hebt ze slechts te leen van je kinderen en je mag er als een goed rentmeester voor zorgen.

Begin dus met delen. Verbind je via de kleine veilige groep met die grote wereld die van ons rijke Westen consuminderen verwacht. Scherp je bewustzijn. Kijk naar je werkelijke behoeften, no greed but needs. En blijf hartstochtelijk verlangen naar het paradijs. Zoals in één van mijn krottenprojecten in steen staat gebeiteld: Because we believe in the impossible dream of one world only.

Ron Rote
Vriend van de doopsgezind-remonstrantse gemeente Hoorn