Een kerstkind in de zomer

Kurkdroge aarde in Afrika, duizelingwekkende overstromingen in andere delen Afrika en elders in de wereld; warme winter, koud voorjaar in eigen land. Allemaal verschijnselen die toegeschreven worden aan El Nino, een natuurverschijnsel dat eens in de zoveel jaren de temperaturen van het zeewater warmer maakt en passaatwinden anders laat waaien.

El Nino, het kerstkindje, wordt dit natuurverschijnsel genoemd, omdat het hoogtepunt  in december is.  Vanwege El Nino hadden wij een warme kerst. Het kerstkindje dat verontrust, omdat we er geen goed antwoord op hebben.

Heeft het te maken met onze leefstijl? Dat veel mensen graag vliegen naar (niet te) zonnige oorden? Met de CO2 uitstoot van onze industrieën? Met het gemak waarmee we de auto pakken om van A naar B te komen? Met de enorme hoeveelheid elektrische apparaten waarmee onze huizen zijn uitgerust?

Volgens wetenschappers bij het KNMI zijn er verschillende oorzaken van de opwarming van de aarde. De ene, El Nino, is een natuurverschijnsel, dat tijdelijk voor een warmere oceaan zorgt, omdat er meer warm water vanuit de diepten der aarde naar boven borrelt. Hoe desastreus voor ons klimaat het ook is, het is een geheimzinnig fenomeen, dat zich met tussenpozen van drie tot zeven jaar voordoet.  De warmere oceaan heeft invloed op de passaatwinden, die weer zorgen voor vervoer van vochtige of droge lucht. De regenval op de ene plek is overweldigend, terwijl deze op de andere plek weg blijft.

Een andere oorzaak van warme oceanen is het broeikaseffect, een lastig gevolg van onze leefstijl, die we, als we echt willen, ook kunnen laten. Het kwalijke van broeikasgassen is, dat ze infraroodlicht opnemen en dat terugkaatsen naar de aarde, waardoor de warmte niet vervliegt, maar het aardoppervlakte meer verwarmt dan nodig is. Er wordt veel onderzoek gedaan naar de verbanden tussen El Nino en het broeikaseffect; het kan zijn dat door het laatste El Nino heftiger wordt, dus dat het water van de oceaan nog meer warmte afgeeft en voor heftiger droogte in het ene deel en heftiger regenval in het andere deel van de wereld zorgt.

Aangesproken

Het kerstkindje, El Nino verontrust. In de remonstrantse geloofsbelijdenis 2006 komen we het verontrustende ook tegen bij een ander kerstkindje, bij de omschrijving van Jezus, het ‘gelaat van God dat ons verontrust’.  Ik lees die zin zo, dat we aangesproken worden in ons doen en laten. Dat we niet alleen aan onze eigen veiligheid en ons eigen genoeg denken maar ook altijd aan die van anderen, dichtbij in onze omgeving, maar ook aan al die mensen op eilandjes in de Stille oceaan die de gevolgen van 1 graad warmer oceaanwater onmiddellijk merken: hun eilanden dreigen te verdrinken. Het gelaat van god dat ons verontrust wil zeggen, dat we aangesproken worden door het tekort van de ander, door het tekort van de wereld. Dat het tekort van de wereld ons niet onverschillig laat, dat wij daar een verantwoordelijkheid in hebben, ieder naar eigen vermogen. Zo zijn alle levende wezens met elkaar verbonden. Niets staat los van het ene, levens van mensen in de wereld zijn met elkaar vervlochten, onlosmakelijk. Dat moeten we onder de ogen durven zien. De overvloed in ons deel van de wereld komt misschien wel voort uit de rijke bronnen elders in de wereld. En wat ons leven welvarend maakt veroorzaakt tekorten voor anderen …

Politiek en milieu

De wereld waarin we geboren zijn is een geschonden wereld, waarin mensen in alle tijden te maken hebben met natuurrampen die alle leven verstoren en alle verhoudingen door elkaar schudden. Dat er in kranten geschreven wordt over overstromingen of exodussen  van bijbelse proporties, zegt genoeg over de omvang van rampen in oude tijden. In alle tijden moeten mensen zich zien te verhouden tot de grilligheden van de natuur. En wij moeten ons verhouden met de ander die meer getroffen is dan wij.

Landbouwdeskundigen in Afrika zeggen dat de hongersnood van nu  niet alleen te wijten is aan El Nino. Politieke machten zijn minstens zo bepalend: er wordt door overheden  bijvoorbeeld eerder geïnvesteerd in export van landbouwoverschotten dan in het opslaan ervan voor de voeding van de eigen bevolking; er wordt te weinig geïnvesteerd in onderhoud van waterbronnen en irrigatiekanalen om de droge aarde geschikt te maken voor landbouw.

We moeten ons verhouden met het tekort van de wereld, maar ook met het tekort van het menselijke doen en laten; iedere mens maak keuzes vanuit zoveel verschillende eigen belangen. We kunnen ontzet zijn over de machtsverhoudingen in Afrika, maar het is minstens zo uitdagend om je eigen verblindingen onder ogen te zien. Hoe groot is ons vermogen om vanuit ons hart te delen van onze overvloed en veiligheid met de kwetsbaren van de wereld? Hoe barmhartig zijn wij naar de Afrikaanse vluchtelingen, die droogte, honger en uitzichtloosheid ontvluchten? Kunnen wij oordelen over de noodzakelijkheid van hun vlucht?

Wereld helen

De Joodse traditie kent het begrip tikkoen olam . De gedachte hierachter is dat de wereld geschonden is en dat de mens voor een deel verantwoordelijk is voor die geschondenheid. Tegelijk heeft de mens in zich om de wereld een beetje heler te maken, ieder naar eigen vermogen.

En als je ogen open zijn voor mensen die met hun inzet de wereld een beetje beter maken, dan kan het zo gebeuren dat de zon van je hart gaat stralen en alle moedeloosheid over het grote tekort van de wereld verdwijnt naar de achtergrond.

Laatst deed ik mee met het radioprogramma van de EO/Ikon De Vermoedenviering, een radioprogramma waarin verschillende voorgangers een overweging houden, een gebed uitspreken, en een goed doel  onder de aandacht brengen. Een van de deelnemers vertelde hoe hij van theoloog bierbrouwer werd. Na zijn studie werkte hij als personeelsmanager in een bedrijf. Op een dag moest hij een autistische jongen ontslaan omdat hij met zijn handicap niet kon functioneren in het complexe bedrijf. De daaropvolgende nacht lag hij wakker, omdat het hem dwars zat dat er voor deze jongen geen plek was in het bedrijf. Die nacht bedacht hij dat hij een bedrijf wilde oprichten voor mensen zoals deze jongen, met een afstand tot de arbeidsmarkt. Zo werd zijn brouwerij De zeven deugden geboren. Het is een plek geworden waar mensen met autisme, met een niet aangeboren hersenaandoening en andere mensen met een vlekje, een plek vinden om hun talenten te ontwikkelen en hun leven een betekenisvolle invulling te geven. Zo’n bedrijf zorgt er voor dat de droogte in iemands leven voorbij gaat en levensenergie gaat stromen.

Er is zoveel creativiteit in onze wereld, zoveel inventiviteit, zoveel intelligentie, zoveel vermogen. Als één zo’n man na een slapeloze nacht in staat is om een bierbrouwerij op te richten, dan moet het mogelijk zijn dat wij , mensen in dit bevoorrechte deel van de wereld, kennis, creativiteit en barmhartigheid delen om armoede en droogte de wereld uit te helpen en te streven naar een wereld waar genoeg brood en liefde is voor alle mensen en alle kinderen.

Fride Bonda
Predikante Remonstrantse Gemeente Zwolle. Zij was voorzitter van taakgroep Duurzame Ontwikkeling, die dit jaar is opgegaan in Geloof en Samenleving Nieuwe stijl.