Gestalkt door Coca Cola

In een oude gevangenis in Utrecht was de afgelopen maanden Hacking Habitat te zien, een groot project van schrijver en activiste Ine Gevers met kunst in de cellen, op de gangen en buiten op het luchtterrein. Het kunstproject ging over de vraag hoe we weer grip krijgen op ons door technologie beheerste leven. Gevers is van mening dat overheden en bedrijven ons structureel geweld aan doen in naam van veiligheid en economie. Digitale rechten -activisten als Gevers zijn bang dat we op een Stasi-achtig digitaal totalitair regime afkoersen.

Paradijs

Alarmerende en beklemmende taal is vaker te horen als het gaat over onze internetvrijheid. Moeten we inderdaad vrijheid terugveroveren (hacken)? Wordt onze vrijheid bedreigd?

Freedom House, een niet-gouvernementele organisatie, doet onderzoek naar internetvrijheid en brengt daarover jaarlijks een rapport uit. Gekeken wordt naar toegang tot internet (is het vrij, toegankelijk en betaalbaar?) en inhoud van het net (is er censuur?). Met de toegankelijkheid gaat het wereldwijd steeds beter, maar de censuur op inhoud neemt toe. China en Iran zijn kampioenen in het blokkeren van niet gewenste apps, artikelen en websites. Spottend wordt gesproken over The Great Firewall of China en over The Filternet of Iran. Dat constante filteren van het internet, op zoek naar verboden woorden en boodschappen die op dat moment ergens in het land door iemand op het internet gezet worden (real time filteren), kost miljoenen dollars. Kritiek en sociaal commentaar zijn niet mogelijk. Vergeleken daarmee is Nederland een paradijs van vrijheid.

Hooibergen

Hebben we in Nederland dan helemaal geen probleem wat dit betreft en zijn activisten ons onnodig ongerust aan het maken? Dat is zeker niet het geval. Vorig jaar gaf een Kamermeerderheid toestemming voor het verruimen van de bevoegdheden van de inlichtingendiensten. Ze mogen nu ongericht de kabel aftappen en zuigen enorme hoeveelheden data op uit al ons mobiele en internetverkeer. De waarborgen voor de bescherming van deze gegevens zijn vaag. De overheid doet dit in het kader van onze veiligheid en die is het wel waard, is de redenering. En, waarom je zorgen maken als je niets te verbergen hebt? Maar bij zoveel ongerichte verzamelwoede is de kans dat data verkeerd worden gecombineerd groot. Heeft u wel eens contact met een verdacht persoon? Pas maar op! In plaats dat de overheid met meer menskracht gaat zoeken naar de speld in de data-hooiberg zet ze er gewoon nog wat hooibergen bij. Die hoe-meer-hoe-beterdrang is niet effectief, niet efficiënt en maakt dat onschuldige burgers zich zorgen moeten maken en schuldige burgers gerust kunnen slapen.

Klant of product

Onze gegevens staan in honderden  bestanden van allerlei organisaties en overheidsdiensten zoals gemeente, belastingdienst, huisarts, bibliotheek, kerk, sportvereniging en werkgever. We zitten ook in bestanden van bedrijven, omdat we klantenkaarten hebben, enquêtes hebben ingevuld, apps hebben geïnstalleerd en gebruik maken van allerlei programma’s en diensten. De Wet Bescherming Persoonsgegevens biedt enige bescherming. Organisaties en bedrijven mogen niet zomaar gegevens verzamelen en verwerken. Dat mag alleen met toestemming van de klant en als het doel duidelijk omschreven is. Denk daarbij wel aan de oude internetwijsheid dat als je niet betaalt, je geen klant bent van een bedrijf, maar een product dat verkocht moet worden.

Gratis

We zijn gewend geraakt aan ‘gratis’: gratis internet, apps, programma’s, nieuws en nog veel meer. Wij staan niet alleen gegevens af als telefoonnummer en emailadres, maar op sociale media vertellen wij naar welke concerten we gaan, wat we eten, waar we wonen, hoe oud we zijn en nog veel meer. Bovendien volgt bijvoorbeeld Facebook precies wat we doen. Niet alleen worden onze gangen op internet nagegaan, maar ook ons reizen en bewegingen in de buurt of ver weg. Vervolgens stuurt Mark Zuckerberg niet de geheime diensten op ons af, maar wel Coca Cola en Nike, reisorganisaties en hotelketens.

Hashen

Om te illustreren hoe ver dit gedrag van bedrijven kan gaan, een voorbeeld. U koopt bij een tuincentrum het een en ander. Bij de kassa wordt u gevraagd of u korting wilt op het te betalen bedrag. U hoeft alleen maar uw telefoonnummer en emailadres in te vullen op een (digitaal) papiertje. Dat doet u. Het tuincentrum mag uw gegevens niet verkopen aan anderen. Daar hebben slimmeriken iets op gevonden: hashen. Het tuincentrum versleutelt uw gegevens, zodat ze onleesbaar zijn. Dat wil zeggen dat uw gegevens nu bestaan uit willekeurige tekens, cijfers, spaties en letters. Deze gehashte gegevens verkoopt het warenhuis aan Facebook. Dat bedrijf heeft  gegevens van gebruikers ook versleuteld. Als nu het gebruikte versleutelprogramma van beide bedrijven hetzelfde is, kan Facebook in de eigen gehashte bestanden zien of die willekeurige reeks tekens, cijfers, spaties en letters ook in hun bestanden zit en of u dus  gebruiker bent. Daarna kan Facebook in de eigen gegevens opzoeken wie u bent. Tenslotte kan het tuincentrum aan Facebook vragen om alle gebruikers van de kortingsactie een reclame te tonen op hun Facebookpagina.

Wij kiezen voor u

Nog niet eens zo heel erg lang geleden kon je op computers installeren wat je maar wilde, ook al was het gevaarlijk, illegaal, of controversieel. Die tijd is voorbij. Bedrijven beperken onze vrijheid steeds meer door te werken met gesloten systemen. Zo kan je op een iPhone of iPad alleen software installeren die is goedgekeurd door Apple. Dat lijkt niet erg, want de redenen voor het verbannen van apps uit de winkel zijn vaak wel logisch. De vraag is of wij het prettig vinden als bedrijven voor ons gaan beslissen wat bijvoorbeeld moreel wel of niet door de beugel kan. Maar, eerlijk is eerlijk, soms vinden we het reuze handig als uit een zee van mogelijkheden voor ons wordt gekozen. Spotify selecteert muziek voor je op basis van waar je eerder naar luisterde; Netflix raadt je nieuwe series aan; Blendle leest alle kranten en tijdschriften en biedt een selectie aan enzovoort. Dat is heerlijk, want het enorme aanbod leidt er al gauw toe dat je helemaal niet meer kiest. Aan de andere kant kun je blijven hangen in de eindeloos repeterende aanbevelingen en leer je het helemaal af om nieuwe dingen ontdekken te doen en zelf keuzes te maken. Het kan geen kwaad om geregeld je vrijheid terug te veroveren en alle aanbevelingen te laten voor wat ze zijn.

Niet bang zijn

Angst is meestal geen goede raadgever en dat geldt ook als het gaat om technologie. Ja, onze vrijheid wordt bedreigd, maar dat is met vrijheid meestal het geval. Het is dus zaak om deze goed te bewaken. Kennis is beter dan angst. Als je weet wat phishing is, trap je niet in een namaakmail van de bank en heb je minder kans dat criminelen hun gang kunnen gaan. Als je snapt wat Facebook allemaal kan, heb je een gezond wantrouwen en bewaak je je eigen privacy en die van je naasten. Als je door hebt dat op internet niets gratis is, kun je betere afwegingen maken. Alleen met kennis van zaken kun je in actie komen daar waar onze vrijheid echt bedreigd wordt. Het is jammer als mensen liever de ogen sluiten, alle technologie weren en de angst laten regeren. Vrijheid is toch juist: leven zonder angst, altijd blijven vragen, altijd open staan voor nieuwe ontwikkelingen en perspectieven. Technologie biedt geweldige kansen aan jong én oud en het is zonde om die te laten liggen. Een oud vrijzinnig adagium is hier van toepassing: sta in de vrijheid.

Ineke Ludikhuize
Redactie AdRem, lid van gemeente Utrecht