Inspiratie: Compassie geef pas echt vrijheid

Jaren geleden zaten we in de dierentuin op lange banken naar een zeeleeuwenshow te kijken. Mijn man en ik, ons dochtertje van toen twee jaar tussen ons in. Naast ons zat een echtpaar met hun zoontje van een jaar of vier. Na een tijdje gejengeld te hebben, kreeg het jongetje van zijn vader ineens een flinke klap in zijn gezicht. Een rode handafdruk op zijn wang bleef zichtbaar. Wij keken elkaar aan. Dit ging echt te ver. Maar wat te doen? Dit heet ook wel ‘je wordt geïmpliceerd’. Je wordt buiten je wil om een situatie binnengetrokken die een moreel appèl op je doet. Je wilt iets doen, maar wat? En daarbij de vraag: Hoe vrij ben je om op een dergelijke situatie te reageren?

De beschrijving van Mozes’ volwassen leven begint met twee implicatie-momenten. In de eerste vermoordt hij een Egyptenaar die een Hebreeër mishandelt, waarna hij het land uitvlucht. Bij de tweede situatie, waar herders een paar vrouwen bij een bron willen wegjagen, blijkt Mozes veranderd. Hij begint niet te vechten, maar helpt de vrouwen bij het water putten. Daardoor ontstaat er nieuw perspectief. Hij wordt bij de vrouwen uitgenodigd voor een etentje. Daar ontmoet hij Sippora. Ze trouwen met elkaar en krijgen een kind met de naam Gersom, wat vreemdeling betekent.

Vreemdeling

De naam van zijn zoon verraadt wat er is veranderd in Mozes. Hij voelt zich een vreemdeling. En dat is een positieve wending als ik de filosoof Hans Jonas mag geloven:

De vreemdeling is iemand die ervaart dat hij hier niet thuishoort. De vreemdeling dwaalt verloren rond omdat hij de gebruiken niet kent van het vreemde land waar hij zich bevindt. Maar als hij zich aanpast vergeet hij dat hij een vreemdeling is, en raakt hij ontworteld in zijn eigen bestaan. Als hij zich aanpast is hij weliswaar zijn verwarring kwijt, maar hij weet niet meer wie hij is. Het hersteld besef van het vreemdelingschap is een belangrijke stap.

Mozes voelt zich een vreemdeling. Het gaat hier niet om het feit dat hij fysiek in een ander land woont. Het gaat om een dieper levensgevoel. Ieder mens is in wezen een vreemdeling. Pas wanneer je je dat realiseert, kan er verbondenheid ontstaan met andere mensen. Zo kon Mozes in de bres springen voor de zeven vrouwen bij de bron. Hij stelt zich ter beschikking om het werk van de vrouwen te doen, zonder op beloning uit te zijn, zonder dankbaarheid te verwachten, eenvoudigweg als een vreemdeling onder vreemdelingen, als een mens onder mensen.

Zoeken naar gerechtigheid

Hier komt de rode draad uit de bijbel bovendrijven. Ons wordt voorgehouden in elke situatie te zoeken naar gerechtigheid, vanuit compassie en gelijkwaardigheid. Die drijvende kracht kent ieder mens in meer of mindere mate, en die wordt soms extra aangewakkerd, zodanig dat je het kunt ervaren als groter dan jezelf. Dan noemen we die kracht ook wel God. Het is die hang naar recht doen en opkomen voor de zwakkeren, die drijfveer vol compassie en vanuit gelijkwaardigheid, die het gevoel van vreemdelingschap overstijgt en verbondenheid geeft. Het is die kracht die vrijheid geeft, naar de ander en naar jezelf.

Kirsten Slettenaar
predikant in de remonstrantse gemeente Twente