Boekbespreking: Liefde onuitputtelijke bron van kunst

Vijf boeken in een serie over ‘literatuur en levensbeschouwing’ onder redactie van Johan Goud had ik al in de kast staan. Willem Jan Otten, Arnon Grunberg, Rutger Kopland, Oek de Jong en oorspronkelijk niet-Nederlandse schrijvers als Bouazza, Benali en Stitou passeren daarin de revue. Bij de beëindiging van zijn hoogleraarschap ‘Religie en zingeving in kunst en cultuur’ in 2015 organiseerde Johan Goud een laatste tweedaags symposium over Eros en Liefde. Dat symposium leverde twee nieuwe boeken op.

‘Door woorden gekust. Talen van liefde’, het eerste boek, gaat over liefde die in woorden is gevangen. Het thema van de liefde is onuitputtelijk, waarschijnlijk is het wel het hoofdthema van de literatuur over de hele wereld. Ook in dit boek spreekt de liefde in vele talen. Heel beschouwend en analytisch wel allemaal, spreken over ‘eros’ wordt nooit erotisch. Positief gezegd: heb boek is veelkleurig en breed van scope. Je kunt ook zeggen dat het een beetje een ratjetoe is van diverse invalshoeken en onderwerpen. Maar dat kan waarschijnlijk niet anders als je zo’n breed  thema kiest. In het boek staan onder meer literaire studies over Oek de Jong, het Hooglied, Hadewych, hoofse liefde, liefdespoëzie van Herman Gorter, Gerard Reve met De Avonden en het twaalfde-eeuwse verhaal over de liefde tussen Abelard en Heloïse van Regine Pernoud.

Het literair – filosofische gedeelte van het boek vond ik minstens zo interessant. Godsdienstfilosoof Marc de Kesel maakt in een artikel bijvoorbeeld duidelijk dat de ene liefde de andere niet is. Met name gaat hij in op het verschil tussen het grieks-romeinse eros en het christelijke agape. Het eerste  is de liefde die lichamelijk en erotisch is en het onvervulde verlangen en de razernij van de hunkering in zich draagt. Het tweede juist de zuivere liefde (tot God), die zich volledig overgeeft aan het goede. Dat is juist het vervulde verlangen en de rust van de gelukzaligheid. In de zangerstraditie van de twaalfde-eeuwse fin’amors tot en met David Bowie en Bob Dylan in onze tijd, leeft de strijd tussen beide soorten van liefde voort.

‘Door woorden gekust’ eindigt met een prachtig afscheidscollege van Johan Goud over de waarde van het lezen. Hij schetst drie effecten van het boek (die hij ontleent aan Levinas). Het boek ontwortelt: het maakt ons vrij van een monomane gehechtheid aan de geuren, kleuren en sentimenten van de eigen bodem en opent onze geest voor andere wortels en vreemde plaatsen. Het boek veroneindigt:  het boek breekt door grenzen van tijd en ruimte heen. En ten slotte is een bestaan dat zijn betekenis vindt in de nabijheid van het boek een veelvuldig en ontwapenend bestaan. Absolute waarheden bestaan niet, pluraliteit is de norm. Overtuigend! Wie durft nog te beweren dat literatuur in het onderwijscurriculum geen nut en waarde heeft?

Het tweede boek, Maar zie ik heb lief! Eros in kunst en religie, behandelt juist de andere vormen van kunst. Aan de orde komen visuele kunst (zoals schilderwerken en video art), muziek, toneel en dans. Bij het lezen van de artikelen heb je wel veel verbeeldingskracht nodig. Weliswaar staan achterin het boek een beperkt aantal kleurenprenten, maar het valt niet mee om de inhoud en de referenties naar kunstwerken, bijvoorbeeld het erotisch gehalte van video-art, tot je te nemen vanuit een papieren beschrijving. Je kunt ook zeggen dat het boek uitermate geschikt is om er eens flink bij te googelen, maar dan moet je er serieus mee aan de slag willen gaan.

Johan Goud (red.), ‘Door woorden gekust. Talen van liefde’. Klement, 2016. Prijs 19,95. ISBN 978 90 8687 166 7.
Hans Alma en Johan Goud (red.), ‘Maar zie ik heb lief! Eros in kunst en religie’. Meinema, 2016. Prijs 14,90. ISBN 978 90 211 43903.

Michel Peters