Ineke ter Heege is een gedreven vrouw. Dat wordt tijdens ons gesprek meer dan duidelijk. Ze schrijft, speelt, zingt, brengt mensen bij elkaar, zit vol ideeën, is maatschappelijk geëngageerd en sinds jaar en dag betrokken bij de Amsterdamse Ekklesia. Samen met haar man Jan-Jaap Jansen maakt ze al 30 jaar theatervoorstellingen voor hun theatergroep De Kern. We praten over (het ontstaan van) hun laatste voorstelling Theaterconcert De Mariamonologen.

Mariadevotie

Voor deze theaterproductie bracht ze mensen bij elkaar die zeer verschillend gelovig zijn. Naast Ineke spelen en zingen Elly Zuiderveld en Elise Mannah; toetsenist Henk Doest begeleidt; Jan-Jaap doet de regie. Van Huub Oosterhuis tot Andries Knevel, zeg maar. Die waren dan ook beiden bij de voorstelling die ik zag in de Rode Hoed.

Ooit deed ik Ineke het idee aan de hand om ‘Mariamonologen’ te schrijven. Zij zag daar wel wat in en ging met Elly, die ze uit vroeger tijden kende, praten over Maria en hun roomse opvoeding. Mooie en grappige herinneringen hadden ze daaraan, maar ook pijnlijke. Een ongewenst zwangere vriendin was ineens ‘een zondares’ en o wee als je een kritische vraag durfde te stellen. De persoonlijke verhalen over Mariadevotie en gedachten over hoe je de figuur van Maria naar deze tijd haalt, werden bouwstenen voor de voorstelling. Het ‘Lied voor alle vrouwen’, dat al tot het repertoire van Elly behoorde, kreeg er ook een plek in. In dit lied wordt een moderne tekst gezongen tegen de achtergrond van het Salve Regina van Gounod.

Vrij als een vogel

Malala Yousafzai kreeg in 2012 een kogel in haar hoofd geschoten door de Taliban omdat zij als meisje naar school ging. Zij overleefde en is sindsdien actief als kinderrechtenactiviste. In Malala vond Ineke een eigentijdse strijdbare en krachtige vrouw, een Maria zoals we die kennen uit de lofzang van Maria (Lukas 1). Malala’s vader, Ziauddin Yousafzai, zegt over de strijdbaarheid van zijn dochter dat hij haar, tegen alle gewoontes in zijn land in, naar school heeft laten gaan en haar vleugels niet heeft afgeknipt. Zoals Maria vleugels kreeg door de boodschap van de engel, zo kreeg Malala vleugels, omdat ze zich kon ontwikkelen. ‘Vrij als een vogel’, zingt Elise Mannah in de voorstelling. En als vanzelf hoor je dan ook The Beatles met ‘Blackbird’.

Malala is weliswaar een goed voorbeeld van een hedendaagse vrouw die een eigen leven heeft en strijdt voor het recht van anderen (met name vrouwen) om dat ook te hebben, maar er is wat dat betreft nog veel te winnen in de wereld. Niet voor niets kreeg het boek dat Ineke en haar man maakten over dertig jaar Theatergroep De Kern de titel ‘Deze wereld beter, anders omgekeerd’ mee. Het is het thema dat in al hun werk terug komt.  Er is nog zoveel onrecht, machtigen zitten nog gewoon op hun tronen en de positie van armen is nog steeds beroerd.

Zachte krachten overwinnen

Maria was ook moeder. Zij voedde Jezus op en, zo vertelt de voorstelling, je kunt wel horen door wie hij is opgevoed. Armen die de aarde zullen erven, die hele Bergrede van hem? Alsof je z’n moeder hoort. Jezus en de vader van Malala: twee mannen die de zachte krachten willen laten winnen. ‘Het zijn associaties hè’, zegt Ineke. ‘Het wordt allemaal niet enorm uitgewerkt, maar we nemen de toeschouwers mee in een veelheid van lijnen van vroeger naar nu en terug.’

Zo is er, bijna vanzelfsprekend, ook de lijn van de tocht van Maria op een ezel, de stal en de daarop volgende vlucht naar Syrische vluchtelingen in onze tijd. ‘Die verbinding moet gelegd worden. Zo komt het dichtbij en krijgt het beeld van de vlucht naar Egypte een eigentijdse pendant. De tragiek, de angst van ouders voor het leven van hun kinderen: dat is niet veranderd in al die eeuwen.’ Lukas 2 begint in de voorstelling dan ook met de woorden: ‘Het geschiedde in de dagen van Assad…’.

Vlees en bloed

Natuurlijk vindt er ook ontheiliging plaats. Maria is niet de hoogverheven heilige die als dienstbare vrouw ten voorbeeld werd en wordt gesteld, maar een gewone vrouw. Iemand van vlees en bloed die gewoon bijzonder is. Niet omdat ze maagd is, niet omdat ze vereerd zou moeten worden, maar omdat ze een van de inspiratiebronnen is voor deze tijd. ‘Het iconische en het gewone dat wilde ik graag bij elkaar houden. Ja, Maria is een groot voorbeeld, maar denk erom, ze is ook maar een gewone moeder en vrouw.’

Niet alleen Maria, de moeder van Jezus, maar ook Maria Magdalena en Eva komen voorbij in de voorstelling. ‘Eva is nieuwgierig, ze wil kennis vergaren, vragen stellen. Dat wordt bestraft. Het zegt iets over de cultuur en traditie van degenen die deze verhalen vertelden en opschreven. Uit de traditie moet je niet alles mee willen nemen. Daar waar mensen zich niet mogen ontplooien daar is God niet. Anders krijg ik ruzie met hem.’

‘Maria Magdalena hield van Jezus die onbegrijpelijk anders was dan andere mannen, net als de vader van Malala. Deze mannen worden niet begrepen en maken anderen boos, alle eeuwen door.’

Rolmodellen voor vrijheid

Ineke is erg gehecht aan de Bergrede van Jezus. ‘Dat is’, zegt ze, ‘de essentie van het christendom. Ik geloof niet in een god die bestraft en beknot. ‘Ze ziet ook wel dat de positie van vrouwen in de wereld nog veel te wensen overlaat, dat er overal nog vleugels afgeknipt worden, maar daarom zoekt ze nieuwe rolmodellen, eigentijdse mensen die de boodschap van vrijheid en vrede voor alle mensen doorgeven. Wel vier keer tijdens ons gesprek raadt ze me aan de TED Talk van Yousafzai te gaan bekijken en beluisteren, omdat het haar enorm inspireerde: een man die het opnam en opneemt voor zijn dochter en in haar voor alle vrouwen die beknot worden. Als onderwijzer vond hij het belangrijk dat zijn dochter ook kennis zou vergaren. Hij kan niet meer terug naar Pakistan vanwege dit soort opvattingen.

Vragen stellen en kennis vergaren, het is een thema dat ook in de voorstelling over Belle van  Zuylen zit (Belle of Geen talent voor ondergeschiktheid – 1993) en in die over Hildegard von Bingen (1998). ‘Je moet de mechanismes van onderdrukking, van vooroordelen en van het beknotten van anderen leren zien en herkennen, want dan pas kun je ze bestrijden’, aldus Ineke. ‘Mozart kreeg alle kansen van zijn vader. Zijn zus hoorde ook melodieën in haar hoofd waar ze wat mee wilde, maar haar vader vond dat niet goed voor haar. Tsja, als zo’n man je vleugels afknipt, kom je nergens met je talenten.’

Opkomen voor rechtelozen

Een laatste lijn in de voorstelling is, dat je moeilijkheden krijgt in je leven als je opkomt voor de rechtelozen. Maria’s hart is onrustig, omdat ze weet dat het niet goed gaat aflopen met die zoon van haar. Ze is als de dwaze moeders op de Plaza de Mayo in Argentinië: ze raakt een zoon kwijt aan een wreed regime. Ze hoort zijn Bergrede en het verheugt haar dat hij spreekt met woorden die ze zelf ook uitsprak en die horen bij de traditie waarin zij staan. Dat is verheugend, een mooi moment. Tegelijkertijd luiden die woorden het begin in van de Mariapassie.

Je zou denken: een voorstelling voor vrouwen. Niets is minder waar. De mannen die ik na afloop sprak waren onverdeeld enthousiast, al bekenden enkelen wel dat ze alleen waren gekomen, omdat ze door vriendin of vrouw waren meegesleurd. Gewoon allemaal (m/v) gaan kijken dus.

Ineke Ludikhuize
Redactie AdRem, lid van gemeente Utrecht

 

 

 

Zie ook

30 november 2016

Maria, gehoorzaam en revolutionair

Voor revolutionaire veranderingen moet je niet zijn bij vrouwen. Het zijn mannen die de nodige agressie in zich dragen om radicaal te breken met het oude en, als het moet, met geweld een omwenteling tot stand te brengen. De vrouw als moeder is geneigd haar kinderen, haar huwelijk, huis en haard te koesteren en de sociale orde te beschermen… Lees verder

Het gezicht van Raymond Fokkens
1 december 2016

Het gezicht van Raymond Fokkens

Raymond Fokkens (1965) is een ‘family man’, drie lieve kindergezichten kijken mij aan in zijn huis in Voorhout. Tussen het naar school brengen en het ophalen van de jongste van.. Lees verder