Leugens en alternatieve feiten

Lopend in de Ardennen denk ik aan mijn artikel over alternatieve feiten. Een intrigerend fenomeen, maar waar te beginnen? Bij Trump natuurlijk, wie anders. Hij is het die de alternatieve feiten, weer, op de agenda heeft geplaatst. Tijdens de inauguratie van Trump zijn luchtbeelden gemaakt. Daarop is te zien dat de fysieke belangstelling voor zijn beëdiging een stuk minder groot is dan die voor de beëdiging van zijn voorganger Obama. Het is de schuld van de media: zij hebben opzettelijk de beelden gemanipuleerd; de door hen naar buiten gebrachte schattingen van de opkomst doet Trump, bij monde van zijn woordvoerder, af als een leugen. Het was juist de grootste opkomst ooit voor een eedaflegging. Daags na de verkondiging benoemt een van de naaste medewerkers deze bewering een alternatief feit. ‘We voelden ons geroepen om duidelijkheid te scheppen en alternatieve feiten te presenteren’, aldus Conway.

Wie het nieuws de afgelopen tijd gevolgd heeft weet er van. Maar voor de lezer van Adrem is dit toch al lang niet meer interessant?

Ik vraag het aan mijn wandelmetgezel. Waar denk jij aan bij alternatieve feiten? Aan Trump dus. En verder? Het blijft heel even stil. Dan antwoordt ze: ‘ontsnappen aan de werkelijkheid. Een alternatief feit maakt het mogelijk om anders met de feiten om te springen. Je kunt je eigen waarheid creëren. Hoe handig is dat!’ Triomfantelijk kijkt ze me aan. ‘Maar ook’, gaat ze verder, ‘is dit een agressieve reactie; het niet willen horen en zien van de kale feiten. Nadrukkelijk praten: ‘zo zit het, dit zijn de feiten zoals je ze wel moet zien. Oftewel, zoals jij het ziet, zo klopt het niet. Zoals ik het zie is de waarheid’. Ze schrikt van de agressieve toon in haar woorden.

Troost

Zwijgend stappen we naast elkaar verder. ‘Ja, weet je’, begint ze na enige tijd, ‘alternatieve feiten, dat is ook troost.’ Vragend kijk ik haar aan. Mijn ene wenkbrauw trekt de hoogte in. Troost? Als alternatief feit? ‘Jawel’, zeg ze. ‘Hoe vaak zeggen mensen dat het allemaal wel meevalt, dat het ook erger had kunnen zijn en nog wat van die gemeenplaatsen in een poging de ander te troosten? Dan doe je de werkelijkheid óók geweld aan. Het is een ander perspectief, maar daarom nog wel het zelfde mechanisme.’ Ik knik. Zo had ik er nog niet tegenaan gekeken. Ongewild gaan mijn gedachten naar een paar jaar terug; naar een heftig ongeluk. De familie heeft hun dochter niet meer gezien na dat ongeluk. Wel hebben ze kleding afgeleverd bij het mortuarium; kleding waarin ze begraven zou worden. Dat haar lichaam door het ongeluk niet meer aankleedbaar was is, weloverwogen, niet verteld aan de familie. De kleding is in de kist gelegd. Tegen de familie is verteld dat de dochter is aangekleed en dat het beter was om de kist meteen te sluiten. Een leugen. Of een alternatief feit? Waar ligt de grens? Is er wel een grens tussen enerzijds de leugen en anderzijds het alternatieve feit? Op dat moment gaf dat verhaal, het alternatieve verhaal, troost. Later, toen de ergste pijn wat minder was, is de ware toedracht als vanzelf naar boven gekomen. Men begreep de leugen, het alternatieve verhaal, in het besef dat toen de waarheid te veel was om aan te kunnen.

Proefnummer AdRem, remonstrants magazine

Vraag nu een proefnummer aan van AdRem, het remonstrantse magazine!

Macht

‘Machtsmisbruik.’ Ik maak mij los van mijn gedachten. ‘Machtsmisbruik’, zegt mijn gezelschap. ‘Wie zich bedient van alternatieve feiten maakt misbruik van zijn macht. Waarom zou je een ander willen voorliegen? Bovendien diskwalificeer je jezelf gelijk als gesprekspartner; tegen leugens valt niet in te redeneren. Wie zich in de politiek niet laat leiden door feiten, maar emoties de boventoon laat voeren, argumenteert niet en gaat het debat uit de weg. Zo’n politicus poneert zijn eigen waarheden. Waar wetenschappers, althans dat zou je van ze mogen verwachten, willen uitzoeken wat waarheid is, zoeken politici eerder argumenten om bepaald beleid uit te stippelen. En als een politicus zich laat voorstaan op van alles, behalve wetenschap en objectiviteit, is hij vooral in de race omwille van het eigen ego. Of zou zo iemand werkelijk denken dat hij zich inzet voor het algehele belang?’

We passeren een beekje. ‘We moeten ook alert zijn op de termen feiten en waarheid. Objectieve feiten zijn ook niet altijd wat het lijkt. Objectieve feiten zijn op hun beurt weer afhankelijk van theoretische aannames of historische context. Maar juist omdat de wetenschap openstaat voor reflectie nemen we de kennis die uit deze wetenschap is voortgekomen aan voor werkelijkheid. Een werkelijkheid die het beste is van wat op dat moment beschikbaar is. Kennis op zichzelf is immers niet onfeilbaar. Nieuwe wetenschap brengt nieuwe kennis voort.’

Emotie hoort bij politiek

Een omgevallen boom ligt op ons pad. We lopen er omheen. ‘Kennis en beeldvorming kunnen elkaar nog wel eens bijten. En vooral in verkiezingstijd is dat voor politici onwelgevallig. Zij moeten in de strijd om de macht intensief contact onderhouden met de kiezers. En in dat contact speelt emotie ontegenzeggelijk een rol. Enkel een zakelijk betoog op een markt houden ergens in Nederland is niet meer genoeg. Wij willen ook weten wie de man of vrouw als persoon is. Vinden we hem of haar aardig? Kunnen we ons er mee vereenzelvigen?  En, hup, weg zijn de rationele overwegingen om op partij zus of zo te stemmen. Politiek en emotie horen bij elkaar. Maar willen we de rechtstaat hoog houden dan behoort de ratio de doorslag te geven als het gaat om politieke besluitvorming. Ook al is politiek nimmer waardenvrij. Politiek draait om macht, maar ook om vertrouwen; hoe willen wij samen leven? Is het onkunde of slechte wil als men zich laat leiden door stemmingmakerij? Verantwoord besturen en liegen, of feiten verdraaien, gaan slecht samen.’

Op de T-splitsing houden we halt. Ik wijs naar de overkant van de weg: een café. ‘Ze schenken er vast kriekenbier’, zeg ik, terwijl ik de modder van mijn schoenen stamp en naar binnen loop. We gaan zitten en zien al gauw dat het geen kriekenbier gaat worden. Het café blijkt namelijk bier te hebben met de naam Bittere Waarheid, van brouwerij Het Alternatief. We proosten op een nog ongewisse toekomst.

Sandra Van Zeeland – van Cassel,
Redactie AdRem, student aan het Seminarie