Boekrecensie: Nu gaat het spel beginnen

De remonstrantse predikant Harry Brandsma – hij is gevangenispredikant – heeft een bijzonder boekje uitgegeven. Na de dood van zijn ouders heeft hij dagboekaantekeningen van zijn vader uit de Tweede Wereldoorlog gevonden. Het bijzondere is dat het eigenlijk niet bijzonder is. Teunis Brandsma (1916-2006) vertelt over de dagelijkse wederwaardigheden in de periode van september 1944 – mei 1945. Zo krijgen we een inkijkje in het alledaagse leven in de oorlog. Geen grootse heroïek, maar een jong mens die schrijft over wat hij dagelijks meemaakte. Hij vertelt hoe hij werkzaam is bij een houtzagerij die gedwongen wordt om te leveren aan de Duitsers. Tegelijkertijd geeft hem dat de gelegenheid om voor andere mensen te zorgen. Evacués krijgen onderdak. Als EHBO-er helpt hij mensen. De absurditeit van de oorlog komt op elke pagina tevoorschijn. Het oorlogsgeweld is aan de orde van de dag en went. De ‘jagertjes’ vliegen door de lucht. De V1’s vallen bij bosjes, waarbij het soms goed gaat, maar er vaak ook slachtoffers vallen. De nuchtere stijl van schrijven valt op. Zo beschrijft hij een bom die het doel mist, maar wel een meisje doodt:

[…] het was een bloederige massa. Van Ingen […] vroeg of ik ook helpen wou, maar ik had er de moed niet toe. Er was trouwens voldoende hulp aanwezig. Om me daar nog tussen te dringen, alsof je happig op zo’n baantje bent.

Hij fietst grote afstanden, al is het alleen maar om bij zijn meisje te komen, dat in Putten woont. Daarbij beschrijft hij wat hij onderweg allemaal ziet. Regelmatig wordt zijn fiets bijna gevorderd, maar vaak wordt dat afgekocht doordat er iets van waarde gestolen wordt.

Brandsma’s boek zal belangrijk zijn voor de lokale geschiedenis van de Veluwe en de Oostelijke Veluwezoom, maar juist door de alledaagsheid is het als een prachtig document humain van een bijzondere periode voor veel meer mensen van belang.

Tjaard Barnard

Nu gaat het spel beginnen. Dagboekaantekeningen T.T. Brandsma 29 september 1944 – 18 april 1945. Harmen Elisa Brandsma (ed), Gorinchem Uitgeverij Narratio 2016² . ISBN 978 90 5263 884 3.   Prijs € 10,–.