Duurzaam wonen en werken

Wonen in een duurzaam en energieneutraal huis, dat is wat Dimphina Riemer en Haico van der Burgt doen. Een oud huis hebben ze eigenhandig, en met behulp van een aannemer, verbouwd tot de huidige woning. Beroepsmatig zijn ze ook met duurzaamheid bezig. Beiden zijn werkzaam als ecoloog en adviseren en begeleiden onder meer woningcoöperaties en projectontwikkelaars bij ecologisch onderzoek.

Hoe is het om zowel privé als professioneel met duurzaamheid bezig te zijn?
We hebben ongeveer tien jaar in een nieuwbouwwijk van Arnhem gewoond tot we iets anders wilden. We besloten op zoek te gaan naar een ander huis: eentje met meer grond, dichtbij openbaar vervoer en liefst ook met een kelder. We vonden uiteindelijk een oude boerderij in een klein dorp, ten oosten van Arnhem. De staat waarin de boerderij verkeerde nodigde uit tot sloop. Toch kozen we voor renovatie. De fundering was nog goed evenals de stenen van de buitenmuren. Die oude muren werden het kader van ons nieuwe huis. Een van de redenen om voor renovatie te kiezen was de idee dat de bouwenergie die ooit in het huis is gestoken zo niet verloren zou gaan. Tegelijk was de renovatie een goede manier om onszelf te beschermen tegen al te grootse plannen bij nieuwbouw. Bij de keuze voor renovatie hebben we ook gekozen verder te gaan dan de eisen van het huidige bouwbesluit, dat wil zeggen de eisen waar een nieuw te bouwen of een te verbouwen woning aan moet voldoen. Zo hebben we een oude boerderij uit 1920 met een zeer lage isolatiewaarde omgebouwd tot een nieuwe eigentijdse woning met een zeer hoge isolatiewaarde.

Hoe hebben jullie het nieuwe huis duurzaam gemaakt?
In ons nieuwbouwhuis waren we al bezig met duurzaamheid. Gebruikmakend van onze ervaringen die we daarmee hebben opgedaan besloten we niet zomaar een nieuwe woning te maken, maar te kiezen voor een duurzaam huis. Een duurzame woning met een goed en leefbaar binnenklimaat en voorzien van genoeg comfort.

Zo hebben we onder meer gekozen voor dakramen op de noordzijde. Vanuit energetisch en bouwfysisch oogpunt is dit niet logisch; er kan warmte weglekken via de ramen aan de noordkant. Toch hebben we deze keuze gemaakt vanwege het prettige licht dat zo het huis binnenkomt. Het deed ons beseffen dat alles relatief is en dat wij erg blij worden van goed licht. Uitgangspunt bij deze keuze, en vervolgens bij de vele andere keuzes die we hebben moeten maken, is geweest wat wij zelf belangrijk vonden. Daarbij hebben we steeds gekozen voor die duurzame oplossing die het beste aansloot bij onze wensen.

Zo verwarmt een zogenaamde massakachel of finoven, een grote kachel afgestreken met leem, het woongedeelte van het huis. Bij deze houtkachel worden de hete rookgassen die bovenin de kachel samenkomen gedwongen om weer te dalen voordat ze de schoorsteen in kunnen gaan. Zo wordt de warmte van deze gassen gebruikt om de stenen van de kachel op te warmen. Deze stenen geven vervolgens gedurende vele uren hun warmte af. Een finoven is hierdoor een zeer efficiënte houtkachel met een schone verbranding.

De rest van het huis wordt verwarmd door middel van infrarood – panelen. Hiervoor, en voor de overige energie die nodig is, hebben we op grote delen van het dak zonnepanelen liggen.
Omdat we voorzagen geen gas te gaan gebruiken in de woning, hebben we dit gelijk laten afsluiten. Toen een radicale keuze, inmiddels is het beleid van onder meer de gemeente Utrecht om huizen definitief van het gasnet af te halen. Al valt die radicaliteit ook wel weer mee hoor, we waren in onze vorige woning gewend om elektrisch te koken. Het was echter wel weer een duidelijk keuzemoment. Er was immers een gasaansluiting en de boerderij is jarenlang via gaskachels verwarmd geweest.
Ook tijdens de bouw zelf hebben we gekozen voor natuurlijke materialen als houtvezel, vlasvezel, acoyahout en lijnolieverf in plaats van gebruik te maken van de reguliere producten zoals steenwol, glaswol en kunststof. Daarnaast zijn er nog diverse materialen uit de voormalige boerderij hergebruikt. Door bijvoorbeeld aan de buitenzijde te isoleren hebben de stenen muren nog een functie in de opslag van warmte of koude afhankelijk van het seizoen, de zogenaamde thermische massa.

Wat is duurzaamheid eigenlijk?
Een echt goede definitie hebben ook wij nog niet gevonden. Voor ons is een van de kernwaarden van duurzaamheid, naast zorg voor natuur en milieu, dat het bij jezelf begint. Nastreven wat voor jou goed voelt en daarbij de vraag stellen wat voor een impact deze wens of dit verlangen heeft op mens, dier en milieu. Bijvoorbeeld als het gaat om ons voedsel: eten we beter biologisch of lokaal? Biologische groenten komen soms van (heel) ver. Lokale groenten uit de regio zijn dan wel weer dichterbij geteeld, maar voldoen niet aan biologische criteria. Wat is nu duurzamer? Waar ga je voor kiezen? We zijn er nog niet uit en eten de ene keer biologische groenten en een volgende keer halen we ze ergens lokaal.

Uiteindelijk draait duurzaamheid om de vraag: wat heb ik nodig? Wees kritisch naar wat je nodig hebt en niet wat een ander vindt dat je nodig hebt.
Ook in ons werk als ecologen komt de vraag terug naar wat nodig is. Wij houden ons bezig met de natuurwetgeving en hoe deze vorm krijgt binnen bouwprojecten. Hiervoor hebben we veel kennis in huis aangaande de vele diersoorten in Nederland en hun leefomgevingen. Bij ieder bouwproject is een ecologisch onderzoek nodig. Dit onderzoek bepaalt mede of er gebouwd mag worden of niet. Wordt er op de beoogde bouwplaats een beschermde diersoort aangetroffen dan mag er niet zonder meer gebouwd worden. Wij adviseren en begeleiden opdrachtgevers bij de bouw en proberen dat voor de natuur op een zo goed mogelijke manier te doen. Wat werkt voor de opdrachtgever en hoe zijn daarbinnen zo duurzaam mogelijke keuzes te maken? Een mogelijke oplossing kan bijvoorbeeld het ophangen van vleermuiskasten zijn. Wij bekijken dan of dit inderdaad een oplossing is en voor hoe lang.

Een belangrijk document als het gaat om milieu, natuur en duurzaamheid is het klimaatakkoord van Parijs. Hierin hebben zo’n 195 landen zich gecommitteerd aan de doelstelling om de wereldwijde temperatuurstijging beneden de twee graden Celsius te houden. Deze doelstelling zou de risico’s en de impact van klimaatverandering doen verlagen. Welke invloed heeft dit akkoord op jullie leven en werk?

Beroepsmatig doen we niet zo veel met het klimaatakkoord van Parijs. Het klimaatakkoord is voor ons vooral van belang in het theoretisch onderbouwen van de praktische maatregelen die nodig zijn. We geloven dat als er door een grote groep wetenschappers is uitgezocht dat aarde niet meer dan 2 graden mag opwarmen, dat het dan zaak wordt om daar aan te gaan werken. Dat landen zich vervolgens committeren aan die doelstelling is een politieke keuze. En misschien is het een druppel op een gloeiende plaat, maar met veel druppels koelt de plaat ook af.

In ons persoonlijk leven hebben wij een dergelijk akkoord niet nodig om bezig te zijn met en na te denken over hoe we de aarde het beste kunnen behouden. Tegelijk vinden we het klimaatakkoord van groot belang omdat het het milieu nogmaals goed op de maatschappelijke kaart zet. Het maakt dat er in brede kring over gesproken gaat worden. Als er niets of weinig bekend is over onze leefwijze en de effecten daarvan op de natuur zal er ook niet over gesproken worden. Wie zou er dan aan denken om het leven duurzaam in te richten? Daarnaast hebben we gemerkt dat het akkoord een stimulans is gebleken voor het bedrijfsleven. Dat duurzame bouwmaterialen als vlas, of materialen gemaakt van oude spijkerbroeken, nu beter verkrijgbaar zijn is mede gebeurd onder invloed van klimaatakkoorden zoals die van Parijs.

Hebben jullie nog tips voor de lezers van Adrem die ook (verder) aan de slag willen met duurzaamheid?

Neem jezelf als uitgangspunt en bepaal waar jij een bijdrage aan wilt leveren. En ga op zoek naar informatie. Wie meer wil weten over duurzaam (ver)bouwen kan zich bijvoorbeeld laten informeren tijdens een van de duurzame huizenroutes die in heel Nederland worden georganiseerd (www.duurzamehuizenroute.nl). Wie zich wil inlezen kan ook beginnen op de site van thuisbaas.nl een initiatief van Urgenda.

Wees niet bang om dingen aan te passen; begin gewoon en pas gaandeweg de dingen zo aan dat het voor jou goed en handig is. Accepteer dat je niet overal een antwoord op weet en zorg dat je sterk in je schoenen staat. Wees je er ook van bewust dat je niet alle kennis in pacht hebt en dat de mensen om je heen cynisch over de door jou gemaakte keuzes kunnen zijn. Blijf daarom in dialoog met je omgeving, dan krijgen we het beste van alle ideeën.

Tot slot, doe het omdat je er zelf lol in hebt, omdat jij het belangrijk vindt. Dat is de enige manier om het goed te doen en het vol te houden. Ga je (nieuwe) levensstijl niet lopen verkondigen, maar doe het gewoon. Dat is het belangrijkste.

Sandra van Zeeland – van Cassel
Redactie AdRem, student aan het Seminarie