Allemaal angst

Waar kan een mens allemaal bang voor zijn? Robert Long zong er een prachtig lied over op zijn eerste solo-album uit 1974. Hij somt op: voor de bom, voor homo’s, negers en Joden, maar ook voor wormen in het fruit dat je eet, voor scheel kijken terwijl de klok slaat, voor een ziekte die je zou kunnen hebben, voor te laag verzekerd zijn, voor vrijdag de dertiende en voor ‘als ik maar geen lekke band krijg’. Maar – en zo heet het liedje ook – dat is ‘allemaal angst’.  En dan is er nog de angst ‘van leven ga je dood’. ‘En dat laatste is waar / Maar ’t kan nog jaren duren / dus niet van dat bange / heb je angst voor morgen dan moet je vandaag gaan hangen.’

Provoceren
Robert Long wordt als Bob Leverman in Utrecht geboren, maar groeit op in Ederveen. Dat is een klein dorpje aan de rand van de Veluwe. Bijna de helft van de bevolking stemt op de SGP. Men leeft er in de overtuiging dat de vreze des HEREN het begin van alle wijsheid is (Psalm 111: 10).  Hij en zijn gescheiden moeder komen regelmatig in aanvaring met de orthodox-protestantse bevolking en dat wordt er niet beter op als hij openlijk uitkomt voor zijn homoseksualiteit. In zijn artistieke werk gaat hij zich later steeds provocerender afzetten tegen kleinburgerlijkheid en godsdienst. In 1969, hij is 25 jaar, scoort hij met zijn popgroep Gloria (!) een grote hit met ‘The last seven days’. Daarin maakt God zijn hele schepping in zeven dagen weer ongedaan als Hij ziet in wat voor puinhoop de mensen die hebben herschapen. Vertaald: ‘Geef mij die prachtige zon maar weer terug, jullie verdienen het licht niet in jullie verblinde ogen.’  En de aarde is weer woest en ledig. Daarna volgen nog andere ‘reli-popsongs’ als ‘Our Father’: ‘Onze Vader, als u in de Hemel bent, waarom moeten wij dan leven in angst, waarom leidt u ons dan steeds in verzoeking en krijgt niet iedereen zijn dagelijks brood?’ Deze teksten, overigens niet door hem geschreven, zijn nogal pathetisch. Als de platenmaatschappij hem vraagt wat zijn verdere ambities zijn, geeft hij aan eigen dingen te willen doen in de sfeer van cabaret en dat ‘liever vroeger dan later’. En zo komt de lp ‘Vroeger of Later’ tot stand. De titel is een anglicisme (van ‘sooner or later’). De definitieve artiestennaam Robert Long die hij kiest, verwijst naar zijn lichaamslengte (1.92 m).

Hij schopt tegen veel heilige huisjes en dat sluit goed aan bij de protestgeneratie van de jaren zestig en zeventig. Zijn felste teksten zijn gericht tegen de kerk, de paus en tegen alles wat christelijk is, zoals bijvoorbeeld in het lied ‘Jezus redt’. Zijn boodschap is: laat je angsten los en leef.

Irrationele of existentiële angsten
Inmiddels zijn we er wel achter dat onze angsten niet alleen een oorsprong vinden in rigide godsdienstige opvattingen. Ze liggen onder ons bestaan. Meestal hebben ze een functie, maar vaak ook niet en dan verstoren ze onnodig ons geluk en welzijn.

Bang ben je voor een leeuw, voor wat er komt als er een oorlog uitbreekt of als een ziekte je treft. Je bent opgelucht als de leeuw weer terug is in de dierentuin, als er een wapenstilstand is gesloten of als je van je ziekte genezen bent. Dan vermindert of eindigt het bang zijn. Angsten zijn vaak irrationeel. Wanneer een bepaalde situatie je normaal gesproken geen angst mag inboezemen en je tóch in paniek raakt en lichamelijke spanningsreacties krijgt, dan heb je een niet-reële angst. Er is angst om een plein over te steken, angst voor spinnen, angst om in het openbaar op te treden. Je gaat zweten, trillen, je hart slaat over, je bent als verlamd. Je wordt belemmerd in je dagelijks functioneren. Er bestaat een complete angstlijst met maar liefst 418 fobieën, zo ontdekte ik op internet. Als Robert Long ons voorhoudt ‘niet van dat bange’, dan is dat voor wie lijdt onder angsten een weinig helpend advies. Een mens die zich bevrijd heeft van een straffende God, is nog niet vrij van existentiële angst.

Angst en vrees
In de bijbel komen de woorden bang en angst enkele keren voor. De woordcombinatie ‘vrees niet’ echter maar liefst 365 keer, ‘voor iedere dag van het jaar één’, zo las ik ergens. Klinkt dat ‘vrees niet’ alleen wat plechtiger dan ‘je hoeft niet bang te zijn’ zoals de ‘Bijbel in Gewone Taal’ vertaalt, of is er een wezenlijk verschil? Angst is een natuurlijke reactie van het lichaam op gevaarlijke situaties, bedoeld om te kunnen overleven in de natuur. Angst is dan een absolute vereiste. Bij vrees is die gevaarlijke situatie er nog niet. We kennen de toekomst niet… Je bent bang voor een situatie die nog kan komen.

De Duitse theoloog en psychotherapeut Eugen Drewermann interpreteert bijna alle bijbelverhalen vanuit de twee polen waartussen ons leven zich volgens hem beweegt: angst en vertrouwen. Het is de angst die de mens tot het kwade leidt. Dan probeert hij de macht te grijpen om zich te kunnen handhaven in een vijandig bestaan en doet dat ten koste van anderen. Drewermann stelt dat alleen in vertrouwen op God een mens over de afgrond van de angst heen in liefde kan leven met zichzelf en zijn medemens. Buitenkerkelijk theoloog Alain Verheij zegt in een interview: ‘Ik denk dat de grote bijdrage van het christelijk geloof door de eeuwen heen is dat angst niet te verenigen is met het christelijk geloof. Ik ben juist ‘dominee’ geworden omdat ik geloof en wil uitdragen dat de hoop altijd nét wat sterker is. Dat moet je tegen elkaar blijven zeggen.’

De engel zegt tegen Maria: ‘Je hoeft niet bang te zijn. God heeft je uitgekozen voor iets moois’ (Lucas 1, Bijbel in Gewone Taal). ‘Vrees niet Maria, want gij hebt genade gevonden bij God’ (Statenvertaling). En Jesaja 41 houdt ons voor: ‘Vrees niet, want ik ben met U’.

Peter Korver
Redactie AdRem, remonstrants predikant in de Kapel in Hilversum