Durf je pijn te erkennen

‘Goed volk!’ roep ik naar boven, terwijl ik de smalle trap naar het Amsterdamse bovenhuis beklim. ‘Je hebt anders een nogal dominante voetstap. Wat maak jij een lawaai op die treden! Goed volk doet dat niet! Maar van harte welkom!’ Op de koffie bij Harry Brandsma, remonstrantse predikant en al vele jaren werkzaam als gevangenispredikant. Vandaag krijgt hij te horen dat hij niet langer in dienst is bij de Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI) van het ministerie van Justitie. Hij heeft chronische leukemie en is voor 80% afgekeurd. En nu op zijn 63e ontslagen.

Jezelf onthullen

In gesprek met een moedig mens. Iemand die niet gelooft in strijd. Wel in jezelf laten zien. Naakt zijn. ‘Iets van buiten breekt in op je zijn. Zoals nu bij mij, ziekte, ontslag. Kun je openstaan voor het goede èn het kwade? Vechten heeft geen zin. Ik omarm het leven, dans met de dood. Tijdens de burgeroorlog in Noord-Ierland ontdekte ik de bereidheid om af te dalen in de onderwereld. Ik leerde om mijn schutting af te breken, en ja, dan kun je gekwetst worden. Je hebt geen controle meer over wie of wat er op je af komt. Maar het open staan voor wat er inbreekt levert zoveel op! Genot, plezier, schoonheid, verrassingen. Zo komen er engelen op je pad. Dan kan iemand die anderen gedood heeft toch een vriend van je worden. Omdat een moordenaar ook een mens is. In Noord-Ierland leerde ik dat polemisch denken niet helpt. Probeer te verstaan wat de drijfveer van de ander is. In de ruimte tussen ons tweeën kan ik me aan jou onthullen. Niet door het uiten van onze standpunten, dat levert niets op. Dat is vanachter de schutting. Nee, in hoeverre durf ik me aan jou te onthullen – op het podium, tussen ons in?’

Proefnummer AdRem, remonstrants magazine

Vraag nu een proefnummer aan van AdRem, het remonstrantse magazine!

Zelf opstaan

Harry is gereformeerd grootgebracht, katholiek opgeleid en heeft doopsgezind gewerkt. Op middelbare leeftijd werd hij gevangenispredikant. En theatermaker, die mensen, door ze op het toneel te zetten, helpt om hun pijn en verdriet onder ogen te zien. ‘Ik was een gereformeerde jongen met een laag zelfbeeld. Ik ontmoette mensen die meer in mij zagen dan ik in mezelf. Die engelen wezen me de weg. Ze zeiden tegen me: ‘Kom bij ons, we hebben je nodig.’ Eric Cossee was zo iemand (‘Probeer het bij de remonstranten’), Marius van Leeuwen nam het voor hem op. ‘En nu doe ik het zelf, in mensen iets zien wat ze zelf nog niet zien. Daarin zit mijn genot. Ik zie mensen opstaan, zoals ik zelf ben opgestaan.’

Hopen op het goede?

Harry verbaast zich over het gebrek aan systematische theologie bij de remonstranten: ’Mensen die getraumatiseerd zijn hebben de neiging om zich hun leed toe te eigenen en zo ruimte om zich heen te creëren. Het ontbreekt hen aan externaliseren. Ze brengen het leed niet naar buiten, naar een tussenruimte – waar je het zelf zou kunnen beschouwen en in alle openheid bespreken met anderen. Het leed wordt wel besproken, maar binnen de veiligheid van de schutting. Maar dat levert slechte theologie op. Je zet het leed niet op het podium, je vertelt niet wat het leed met je doet en gedaan heeft. Wat je ziet is dat mensen naar ‘het goede’ willen toespringen. Want het Goede biedt hoop. Maar dat is verlichtingsdenken, humanisme – het heeft niets met theologie te maken! Dan sla je het eerste testament over, je wilt (of kunt?) het kwaad niet zien. Het leven bestaat uit het goede èn het kwade. Hopen op het goede kan zo valse hoop zijn. Hoop kan dan ook ziekmakend zijn. Want je springt over je pijn heen. Je toont wel je verdriet, maar je daalt niet af naar je pijn. Je drinkt de beker van het leven niet leeg. En in die beker zit alles, genot èn pijn.’

Door de pijn heen gaan

‘In goeie theologie laat je je pijn zien. Door de pijn heen gaan, kan bevrijding geven. Dat betekent durven stilstaan bij hoe het is, de pijn van het leven ervaren. Wanneer je eenzaam en alleen bent, en hoopt dat er iemand komt, zonder te weten òf er iemand komt. Het bleef stil in de tuin van Getsemane, er kwam geen antwoord. Het de kunst, en dat vraagt moed, om de tussenruimte open te houden. Durf je jezelf te laten zien, durf je naakt op het podium te staan, of erger, als Jezus Christus naakt aan het kruis te hangen? Het alternatief is dat je een schutting optrekt waardoor de tussenruimte verdwijnt en geen gesprek meer mogelijk is. En zo creëeren we nog meer eenzaamheid.’

De rol is uitgespeeld

Over de huidige stand van zaken bij de Remonstranten is Harry uitgesproken: ‘We hebben geen reclamecampagne nodig, maar stervensbegeleiding. Je moet het lef hebben om te zien dat onze rol is uitgespeeld. We zijn niet meer exclusief, vrijzinnigheid is dood. Wat was er mooier geweest dan onszelf juist in dit jubileumjaar op te heffen? Ga de vrijzinnigen in de PKN steunen! Je moet ten onder gaan om weer te kunnen verrijzen. Erken het leed en de pijn, de remonstranten hebben een mooie rol gespeeld, en die is inmiddels overgenomen. Er is nu behoefte aan rouwverwerking.’

Tekst: André Meiresonne