Mystiek, extase en gemeenschap

Petra Galama is van de predikanten in de Remonstrantse Broederschap een van de personen die het meest gevoelig is voor mystiek. Zij is dan ook gepromoveerd op het thema, namelijk op de mystica Julianne van Norwich. De redactie vroeg haar om onze lezers eens uit te leggen hoe mystiek en extase, in het bijzonder de ervaringen van mystici, vruchtbaar kunnen worden gemaakt in de gemeente. Die vraag kent een verrassende wending.

We staan allemaal op de schouders van onze voorgangers. Dat realiseerde ik me maar weer eens toen ik aan het denken was over een invulling van dit artikel en daar eens wat boeken op nasloeg. Het verbaasde me dat Christiane Berkvens-Stevelinck (1946-2017) daarover al gesproken en geschreven heeft in woorden die de extase zo dichtbij de dagelijkse ervaring brengen. Dat zij leefde vanuit eenzelfde inspiratie die mij gevormd heeft: de mystiek van Julianne van Norwich, die binnenleidt in de grondervaring van vertrouwen dat wij bemind worden. Dat geeft een diepe band tussen ons. Het wonderlijke ervaar ik als extase in liefde die ons met elkaar verweeft en niet sterven kan.

Vertrouwen
Christiane was een mystica, onze eigen mystica, een remonstrants predikant die inspiratie putte uit de verbondenheid tussen religies en levensbeschouwingen. Zij wist de extase in te bedden in een vertrouwen waarmee zij haar leven leefde en te verweven met een vreugde die niet in woorden te vatten is. Ook als ze de vreugde in moeilijke tijden kwijt was, bleef een grondig vertrouwen haar kracht geven om verder te gaan. Zij slaagde erin om liefde betekenis te geven en er voor anderen te zijn. Kort voor haar overlijden sprak zij nog in een tv – interview in ‘De Verwondering’ over wat extase voor haar betekent. Ze zegt daar:

Eenwording met alles, diepe vrede

‘God is ruimer geworden. God is voor mij heel persoonlijk en dat grenst aan mystiek. Er is een tekst van de mystica Julianne van Norwich over de vreugde. Deze woorden zijn voor mij actueel, want ik beleef het zelf.  Hierna liet God mijn ziel een opperste geestelijk genot smaken. Ik voelde me boordevol blijvende zekerheid, krachtig bevestigd, vrij van kwellende angst. Zo verheugend en zo geestelijk was deze ervaring, dat ik één en al vrede was, rustig en ontspannen, en dat niets ter wereld mij had kunnen verstoren. (Julianne van Norwich) Dit ervaar ik, op momenten. Je kunt het niet bestellen, je kunt het niet doen ontstaan. Het ontstaat vanzelf in jou. Meestal wanneer je in de stilte bent. Dit is niet een zekerheid van het verstand of van het dogma. Het is een zekerheid van het hart. Net zoals wanneer je weet dat je echt van iemand houdt. Ik heb moeilijke momenten gehad in het leven, maar dat neemt niet weg dat de vreugde toch zo nu en dan op ploft, zal ik maar zeggen, en dat je dan als het ware in een andere dimensie vertoeft. Een dimensie van eenwording met alles, van liefde.’ (‘De Verwondering’, 2 oktober 2017)

Een kracht die mij in beweging zet
Christiane had al eerder over de extase geschreven, namelijk in het boek waarin verschillende remonstrantse predikanten verhaal doen over wat hen bezielt: ‘In mij stroomt een rivier’. We lezen daar:

‘Maar waar vertrouw ik dan in? Ik vertrouw in de Ene die mij draagt, in een liefde die mij en de wereld omvat houdt, in een kracht die mij in beweging zet om mijn levensopdrachten te vervullen. Zonder die kracht, zonder die liefde, had ik nooit alles kunnen doorstaan wat mij in het leven overkomen is, zou ik nooit de beproevingen die het lot voor mij in petto had en heeft een betekenis kunnen geven. Dit is geen bewijs van wat dan ook, het is persoonlijk geleefde bewustwording, een basisvertrouwen dat boven elke twijfel verheven is. En dit basisvertrouwen is mij meer dan genoeg om als predikant te kunnen functioneren, om mensen te woord te staan, in leven en dood te begeleiden, om te preken en om te bidden, om te getuigen van Gods liefde.

Vertrouwen in de dragende kracht van de Ene, in diens vele verschijningsvormen, leidt tot een mystieke bewustwording. Je voelt dat je ‘deel van een groter geheel’ bent. Deze numineuze ervaring heeft niets vaags of zweverigs. Integendeel, deze bewustwording is zeer reëel, concreet en fysiek ervaarbaar. Door stilte, meditatie en gebed, door het beleven van natuur, kunst en muziek of door ontmoetingen met mensen kunnen momenten van innerlijke vreugde en extase ontstaan die niet in woorden te vatten zijn. Alleen mystici en dichters komen in de buurt.

Dergelijke ervaringen zijn van onschatbare waarde en voeden het basisvertrouwen in een kracht die mij draagt. Maar hoe vertaalt dit vertrouwen in God zich in mijn dagelijks leven? Niet zo lang geleden kwam in mij een zin op, een mantra die deze vraag beantwoordt en die ik regelmatig herhaal: Uit liefde wil ik leven.’

Spirituele bronnen delen
Christiane had levensplannen uitgezet voor na haar emeritaat. Een daarvan was een oriëntatie in de spiritualiteit bij de collega’s en hoe die spiritualiteit zich al dan niet kan inbedden in het onderlinge gesprek en in de gemeente. Zij nodigde alle predikanten uit voor een persoonlijk gesprek. Over haar inzichten schreef zij in de slotbeschouwing van het genoemde boek.

‘Daarentegen is het bestaan van een basic trust, een grondvertrouwen in iets of iemand die mensen te boven gaat, een constante. … Heel wat collega’s spreken over numineuze ervaringen, momenten waarop ze plotseling beseften deel van een groter geheel te zijn; momenten waarop in het hart een blijvend grondvertrouwen ontstond…. Opmerkelijk algemeen is het verlangen om meer tijd en energie te steken in spirituele verdieping, om nieuwe paden te betreden. Slechts een kleine minderheid verklaart helemaal niets te hebben met spiritualiteit. … Op de vraag of remonstrantse predikanten hun persoonlijke spiritualiteit in het gemeentewerk kwijt kunnen, werd verschillend gereageerd. Voor de een is dat een vanzelfsprekendheid terwijl de ander bij zichzelf een zekere schroom constateert. Sommigen vermijden zelfs het delen van de eigen spirituele bronnen. Dat is een merkwaardig verschijnsel. Maar ik herken het. … Ook in het Convent heerst grote voorzichtigheid om de persoonlijke spiritualiteit met collega’s te delen. In de gesprekken die ik voerde, ontdekte ik tot mijn verbazing bij mijn eigen collega’s spirituele bronnen waar ik geen idee van had.’

In liefde heb ik Christiane in dit artikel het woord gegeven. Hoe de beschouwingen van Christiane beluisterd worden laat ik graag open. Al hoor ik een uitnodiging aan ons als gemeente en als collega’s om met elkaar in gesprek te gaan over onze spiritualiteit, want daar is meer gemeenschappelijkheid in te vinden dan we vermoeden.

Petra Galama
Remonstrants predikant, geestelijk verzorger in het Amphia-ziekenhuis in Breda, eigenaar van Spiritwijs (www.spiritwijs.eu)

Literatuur:
1.Christiane Berkvens-Stevelinck, ‘Uit liefde wil ik leven’, in: Koen Holtzapffel en Pieter Korbee (red.), ‘In mij stroomt een rivier: remonstrantse predikanten over wat hen bezielt’, 21-25.

2.Berkvens-Stevelinck, Slotbeschouwing, in: ‘In mij stroomt een rivier’, 145-152.