Rijmen voor de kerk

‘Er zijn nog wel goede dichters, maar haast niemand schrijft meer voor de kerk’, zegt hij. En: ‘Van de liedschat die er is, wordt een steeds groter deel onbruikbaar door veranderende tijden’. Vandaar dat Maarten van der Bijl (1981, cantor-organist van de Geertekerk in Utrecht) een project begon dat dichters aanspoort om ‘ambtelijk voor de kerk te rijmen’, zoals Willem Barnard dat noemde.

Lange adem

Muziek is belangrijk voor Maarten, kerkmuziek in het bijzonder. ‘Het is een soort  gedrevenheid. In de kerk houden we iets aan de gang dat een lange adem heeft, dat de eeuwen heeft doorstaan. Ik ervaar dat als we bijvoorbeeld de psalmen van Sweelinck zingen.’

Nuchter

Natuurlijk staat Bach op één. Dat kan volgens Maarten niet anders als je kerkmusicus of überhaupt musicus bent. Maar hij is niet eenkennig als het gaat om componisten, muziekinstrumenten of -stijlen. ‘Ik heb wel meer met akoestische dan met elektronische muziek. Soms is een liedje verbonden aan een herinnering, met bijbehorende emoties. Als je het hoort komen die weer naar boven. Maar dan heb je het over toehoren. Toehoorders mogen hun emoties de vrije loop laten, de musicus of dirigent heeft een andere rol. De restaurantbezoeker en de kok zijn met hetzelfde bordje bezig. De één misschien wel in extase, de ander waarschijnlijk gewoon hard aan het werk.’

Vage teksten

‘Het is niet uit te leggen aan iemand die het niet snapt’, is Maartens tamelijk Cruijffiaanse stellingname als we het vervolgens hebben over liederen in de kerk. ‘Je moet niet hip willen zijn als kerk, maar juist het tegenwicht bieden van die lange adem. Wat lastig is in de vrijzinnigheid: de enorme hang naar inclusiviteit. Iedereen moet erbij kunnen horen. Dus als iemand zich buitengesloten voelt door een woordje of begrip (denk aan God, hij, zonde) dan moet dat er maar uit. Met het risico op hele vage, nietszeggende, platte teksten.’

Nieuwe teksten

‘De tijdgeest speelt natuurlijk een rol. Er zijn teksten die dan ‘opeens’ niet meer lekker zingen. Dat geldt ook voor het nieuwe liedboek. Vandaar dat ik met ‘Het vrije lied’ ben begonnen. Dat is een jaarlijkse wedstrijd voor tekstdichters om met goede teksten te komen voor kerkelijk gebruik. In de editie 2019 van ‘Het vrije lied’ was de opdracht heel ruim. In de volgende edities willen we concretere opdrachten geven, zodat we bijvoorbeeld nieuwe teksten krijgen op oude bekende melodieën. De vijver waaruit we liederen vissen wordt zo weer wat groter.’

Gelaagde tekst

Er kwamen dit jaar een kleine tweehonderd teksten binnen. Van de twintig beste zijn er tien door vakmusici op muziek gezet en gepubliceerd in een boekje ‘Het vrije lied 2019’. ‘Het winnende lied ‘Zwijg stil’ vind ik erg mooi. De tekst is gelaagd en je kunt er vanuit allerlei perspectieven naar kijken. Het geeft ruimte, maar blinkt niet uit in vaagheid. Het sluit naadloos aan bij het bijbelverhaal, maar dichter Frank Van Den Houte laat de lezer en zanger genoeg om over na te denken. Hij vult het niet in.’

Ineke Ludikhuize
redactie AdRem, gemeentelid in Utrecht

De bundel ‘Het vrije lied 2019’ kost 12 euro en is te verkrijgen via de website
‘hetvrijelied.nl’

Winnaar

De winnaar van Het vrije lied 2019 is Frank Van Den Houte (1960) met het lied ‘Zwijg stil’. Via een site waarop gedichtenwedstrijden worden aangekondigd, kwam hij ook bij deze wedstrijd terecht. Het is niet de eerste keer dat hij in de prijzen valt. Wie is deze dichter?

Leerling-dichter

‘Ik kom uit een Belgische gemeente die in Nederland vooral bekend is vanwege het bier: Grimbergen. Pas in 2018 begon ik met het schrijven van gedichten. Ik viel zes keer in de prijzen, netjes verdeeld over Nederland en Vlaanderen. Momenteel ben ik genomineerd voor de prestigieuze Poëzieprijs Melopee, waarvan ik hoop dat ik hem niet win. Ik moet het klappen van de zweep nog leren kennen.’

Religieuze poëzie

‘Momenteel werk ik aan een cyclus gedichten over het leven van Jezus’ leerlingen rond het meer van Galilea. Het gedicht dat Het vrije lied 2019 won, woont trouwens in deze cyclus. Is het religieuze poëzie? De vraag is wat dat eigenlijk is. Is poëzie enkel religieus wanneer zij expliciet naar God verwijst? Dat denk ik niet. Zo schreef ik een reeks gedichten over de wereldwijde ecologische problemen van deze tijd, gebaseerd op de scheppingsverhalen. Het woord God komt daarin niet voor, maar de oproep om de schepping te beheren en te bewaren des te meer. Is dat dan geen religieuze poëzie? Toegegeven: misschien minder aanvaardbaar als kerklied. Ik ben ervan overtuigd dat er behoefte is aan religieuze poëzie omdat veel lezers in het duister tasten in hun zoektocht naar zingeving.’

Ode aan Toon

‘Ik achtte het onmogelijk dat mijn gedicht op muziek gezet kon worden! Er zitten amper jamben in. Dit kan enkel het werk zijn van een voortreffelijke muzikant! Bedankt, Toon Hagen, voor deze ontroerende compositie!’

Ineke Ludikhuize