Hoe overleven we het kerstdiner?

Zoals elk jaar stromen de winkels sinds begin oktober al weer vol met kerstgerelateerde artikelen: blinkende kerstballen, lichtjes en sterren, kerststalletjes met herders en hun schapen. En ook bakblikken, braadsleden en boeken met kerstrecepten. Ze roepen het beeld op van gezelligheid en geborgenheid met de mensen die je dierbaar zijn in een goed verwarmd huis. Een plek waar je welkom bent, gewenst zelfs. Je kunt je in de aanloop naar kerst bijna niet onttrekken aan die sfeer van gespannen verwachtingen en de belofte dat kerst een feest is voor iedereen.

Kerst is bij uitstek het feest van lange voorbereidingen. Als in oktober de kerstbomen nog in het bos staan, de kerstversiering nog op zolder ligt en aan advent nog niet eens gedacht wordt, begint men in Engeland traditiegetrouw al met de bereiding van de beroemde Christmaspudding. En naarmate de kerstdagen naderen lopen de verwachtingen hoger op: het huis moet opgeruimd zijn, de kleding feestelijk, het eten perfect.

Behoefte aan een veilige plek

Als kind had ik het geluk dat de juf van de zondagsschool het kerstverhaal boeiend en beeldend kon vertellen: ik voelde de huivering van de dakloze Maria in haar veel te dunne kleding en haar paniek dat ze haar kind niet de geborgenheid kon geven die het nodig had. En ook haar opluchting toen er toch nog een oplossing kwam in de vorm van een stal en een kribbe met stro. Het verhaal raakte mij en velen met mij, in die koude wintertijd. Juist dan, in die donkere dagen, zoeken we warmte en veilige geborgenheid bij elkaar, in het samenzijn.

Ieder mens op deze aarde wordt geboren met dezelfde universele en levenslange behoefte aan ‘een veilige plek’, waar je mensen treft die er voor je zijn als je hen nodig hebt en waar je ervaart dat je goed genoeg bent, zoals je bent; geaccepteerd en geliefd. In de psychologie spreekt men van hechtingbehoeften. Als er door de mensen om ons heen voldoende respons is op onze hechtingbehoeften voelen we ons kalm en veilig.

Hechtingsangsten

Maar als we dat geluk niet hebben worden we overspoeld door onze hechtingangsten: krachtige emoties die ten grondslag liggen aan de beleving van niet geaccepteerd zijn, verlaten zijn, buitengesloten worden. En juist die gevoelens kunnen rond de kerst de kop opsteken. Als er spanningen zijn in de familie, dan voel je die onvervulde hechtingsbehoeften extra scherp.

In mijn vorige werk in de verslavingszorg heb ik vaak meegemaakt hoe deze moeilijke emoties van buitensluiting en verlating door mijn cliënten juist rond de kerstdagen extra scherp werden gevoeld. Dat enkele familielid, dat nog wel eens naar hen omzag, was juist in deze periode afwezig: op skivakantie of te druk met de eigen kerstvoorbereidingen. Een wandeling langs de gezellig verlichte huiskamerramen maakten het eigen gemis aan een ‘veilige plek’ soms zo onverdraaglijk voelbaar dat de neiging tot terugval in de verdovingsroes van heroïne of alcohol volstrekt te begrijpen was.

Pijnlijke verscherping

En ook in mijn huidige werk als relatie- en gezinstherapeut ben ik vaak getuige van de pijnlijke verscherping van toch al niet zo goede onderlinge verhoudingen binnen de partnerrelatie, het gezin of de familie. Juist in de aanloop naar de feestdagen als de verwachtingen hooggespannen zijn en veel mensen uitkijken naar een harmonieus en intiem samenzijn; dan ligt de teleurstelling over het verschil tussen droom en werkelijkheid vlak om de hoek. Hoe hoger de verwachtingen, hoe groter de teleurstelling kan zijn.

Een collega van mij verwoordde dit in een mooie metafoor en ik pleeg even ongegeneerd plagiaat: Kerst vieren is net zoiets als koken onder hoge druk. Als het doorgaans goed is tussen jou en je familie, krijg je waarschijnlijk best een lekker stoofpotje, als je alles bij elkaar gooit. De één houdt meer van uien en de ander meer van knoflook, maar met een jeneverbesje of drie komt het toch wel weer in balans. Maar als de verhoudingen wat ingewikkelder zijn, vooral als er heel dominante en heel vermijdende familieleden zijn, wordt het stoofpotje minder lekker, en overheerst ineens dat pepertje wel erg… Voeg daar nog eens flink wat alcoholische versnaperingen bij en voor je het weet ben je ongewild de boel aan het flamberen. Met de afzuigkap nog aan…

Water bij de wijn

Daarmee is misschien de vraag ‘hoe overleven we het kerstdiner?’ wel enigszins beantwoord: temper je kerstverwachtingen en doe zowel letterlijk als figuurlijk, wat water bij de wijn.

Want tja, zoals we eigenlijk allemaal wel weten: de belangrijkste spelbreker voor geluk is de focus op het negatieve. Dus in plaats van je af te vragen: ‘Waarom zijn we niet gelukkiger, zelfs niet tijdens the most wonderful time of the year’, kunnen we ons beter de vraag stellen: ‘Wat hebben we nodig om gelukkig te zijn?’ Het goede nieuws is dat de meesten van ons de dingen die ons gelukkig maken al hebben: relaties om te koesteren, de mogelijkheid mild te zijn en iets om dankbaar voor te zijn.’

Beertje de Boer
Beertje de Boer is remonstrant en relatie- en gezinstherapeut in Utrecht