Bach: de troost van muziek

In de roman ‘Magdalena’ uit 2015 schildert Maarten ’t Hart een portret van zijn moeder. Op de laatste pagina is hij na haar begrafenis op weg naar huis en overweegt dat de voorstelling van een leven na de dood hem geen troost kan bieden. ‘Voortleven hoeft niet en wil ik niet, in welke vorm dan ook’. Desondanks besluit hij het boek met de troostrijke gedachte: ‘maar af en toe een enkele minuut je graf uit om naar Bach te luisteren, zou mij desondanks bevallen. De Matthäus Passion lijkt me veel gevraagd, het ‘Air’ uit de Derde Suite volstaat’. Het lijkt erop dat zijn antwoord op de eerste vraag uit de Heidelbergse Catechismus, ‘Wat is uw enige troost, beide in het leven en sterven?’ mag luiden: klassieke muziek, of explicieter nog: Bach. De schrijver verklaarde ooit bij Adriaan van Dis dat deze componist bij hem de plaats had ingenomen van God en dat hij nu even graag schopt tegen het ouderlijk geloof als dat hij Bach vergoddelijkt…

Onheil delen
Troost is de bemoediging die ons kracht geeft als wij moeten lijden aan het bestaan. Goede woorden of lichamelijk contact steunen ons dan omdat we, ondanks een verlies dat we geleden hebben, ons toch niet alleen of verlaten voelen. Er zijn anderen die het onheil dat ons treft, willen delen en meeleven tonen. Ons verdriet wordt verzacht. Maar niet alleen de aanwezigheid van liefdevolle medemensen kan dat: een godsdienstig geloof, de natuur, de kunst of de muziek hebben eveneens troostende kracht. Ze nemen ons verdriet even op in iets dat groter is dan wijzelf.

Woorden en muziek
Bij muziek is het vaak de combinatie van woorden en muziek die ons raken. Ze versterken elkaar. Het ‘Erbarme Dich’ uit de Matthäus Passion grijpt veel mensen aan. Petrus heeft Christus zojuist verraden en precies na dat heftige moment laat Bach een aria klinken waarin het onnoemelijke verdriet en de ondraaglijke spijt van Petrus tot uitdrukking komen. Die spijt is zo groot, dat hij alleen God nog om medelijden kan vragen. De muziek zit dan ook vol met verdriet. Het ‘Erbarme dich’ is gecomponeerd in mineur, een toonsoort die doorgaans treurig klinkt. De melodieën van de soloviool en de zanger zijn vaak dalend en drukken daarmee droefheid uit. De hoogste noten maakt Bach vaak langer, zodat ze klinken als uitroepen van wanhoop. Omdat de viool hier solo speelt, wordt de eenzaamheid van Petrus benadrukt. Govert Jan Bach, verre nazaat van de grote componist, zegt daarover: ‘Toch blijft de troostende boodschap inspireren. Bach laat zien dat je door de moeilijke perioden in je leven heen kunt komen.’

Peter Korver