Barbertje moet hangen

Sinds begin dit jaar maakt cabaretière Katinka Polderman wekelijks een ‘beslisboom’ of andere infographic voor de Volkskrant. Het thema van deze AdRem behandelde ze ook. De redactie stelde haar per mail enkele vragen over schuld. Hieronder haar antwoorden.

Wat was de aanleiding voor deze beslisboom? 

‘Ergernis: mensen zoeken de schuld bij iedereen en alles, behalve bij zichzelf. Het lijkt alsof er tegenwoordig altijd een schuldige aangewezen moet worden, terwijl er ook sprake kan zijn van domme pech of overmacht.

Het lijkt een volkssport om schuldigen aan te wijzen en ze met veel stampei aan de schandpaal te nagelen. Terwijl goede bedoelingen soms ook verkeerd uit kunnen pakken, dan is er een ‘schuldige’ die het helemaal niet zo bedoelde.’

Wat vindt u boeiend aan het thema ‘schuld’?

‘Het lijkt alsof een groot deel van Nederland de hele dag woedend is op alles. En dat er voor alles waarover zij boos zijn een schuldige moet worden aangewezen. Terwijl het natuurlijk veel interessanter is onze eigen woede en omgang met tegenslagen te onderzoeken. Wanneer je een schuldige aanwijst ben je zelf ‘klaar’ met het probleem en gaat het alleen nog maar over wat die ander heeft gedaan en hoe hij of zij daarvoor moet boeten.’

Vindt u dat we meer moeten nadenken over ‘eigen schuld’?

‘Schuld bestaat natuurlijk in vele gedaantes, maar bijvoorbeeld bij een conflict is het altijd goed te bedenken wat je eigen aandeel is in dat conflict, bijvoorbeeld of je zelf dingen hebt gezegd die een reactie hebben uitgelokt bij de ander. En in de gedaante van grotere schuld, van bijvoorbeeld het leed dat consumptie- en andere dieren wordt aangedaan, welzijns- en welvaartsongelijkheid in de wereld en milieuvraagstukken vind ik het eigenlijk een plicht van ieder mens om stil te staan bij zijn eigen aandeel daarin. En naar aanleiding daarvan (het kan bijna niet anders) iets aan zijn gedrag te veranderen.’

Moeten we schuldbewust leven vanwege collectieve (historische) schulden?

‘Ik zie de zin van schuldbewust leven niet in. Tenminste, niet als dat betekent dat ik me de hele dag schuldig moet voelen zonder dat dat tot een gedragsverandering leidt. Dat is niet constructief. Schuldgevoel is amper iets waard zonder ernaar te handelen. Dus: Ja, ik vind dat we moeten erkennen dat we schuldig zijn aan bijvoorbeeld de dingen die ik hierboven al noemde. Maar in plaats van ons schuldig te voelen is het veel interessanter die schuld te onderzoeken en iets aan ons gedrag te veranderen.

Aan historische schulden als het slavernijverleden kunnen we nu niets meer doen. Het lijkt me constructiever en nuttiger te onderzoeken hoe – in dit geval – slavernij zo breed en algemeen geaccepteerd kon zijn, hoe we dat nu, in deze tijd kunnen voorkomen en of er in deze tijd vergelijkbare situaties zijn waaraan we ons schuldig maken en waaraan we nu wat moeten doen. Alleen schuld bekennen zonder lering te trekken uit het verleden valt voor mij onder ‘er makkelijk van af komen’ en symboliek.’

Hoe kom ik schuldenloos een dag door?

‘Niet. Ik ben vegetariër maar als ik mijn principes volg zou ik veganist moeten zijn, want ook de kalveren voor wie mijn melk eigenlijk bedoeld is, lijden door mij. Mijn trui van 14 euro van de H&M zal ongetwijfeld zijn gemaakt door mensen in een arm land én geverfd zijn met milieuvervuilende chemische troep waar die mensen ziek van worden. Ik typ op een laptop die stroom verbruikt, daardoor zit er ergens in Nederland iemand tegen een lelijke windmolen aan te kijken, in het meest onschuldige geval. Ik geloof niet dat we nog mens kunnen zijn, in de wereld die we hebben gemaakt, zonder schuldig te zijn. Maar ik ben me ervan bewust en troost me met het (beetje zwakke) excuus dat dat een goed begin is.

Ineke Ludikhuize
Redactie AdRem,  lid van de Geertekerk in Utrecht