Er staat wat te gebeuren…

Ook genoeg van al die voorspelbare, zoetsappige kerstfilms? Jan Berkvens doet suggesties voor betekenisvolle alternatieven.

Een beetje kerstfilm begint met een cocktail van eenzaamheid, onvriendelijkheid en ontreddering. Terwijl de rest van de wereld zich voorbereidt op gezellig lekker eten met familie en vrienden, warme huiskamers en mooi versierde bomen, is dat voor de hoofdpersonages uit kerstfilms zelden weggelegd. Dé kerstklassieker Love Actually grossiert in ellende. Tweeduizend jaar eerder wisten Jozef en Maria de ultieme set ingrediënten goed samen te brengen in dat oorspronkelijke kerstverhaal: Op die ezel op zoek naar warmte en geborgenheid ervoeren ze eenzaamheid, kilte en de ontreddering. Maar gelukkig: zowel in het oorspronkelijke kerstverhaal als in decemberfilms staat er altijd wat te gebeuren… Iets van een nieuw begin, met licht en warmte en een ‘alles kwam toch nog goed’ ervaring.

Echte leven

Die ‘alles kwam toch nog goed’ ervaring is misschien aardig in een kerstfilm, in het echte leven doet het dat nu juist heel vaak niet. Of in elk geval niet zo zoetsappig. In films die de afgelopen anderhalf jaar uitkwamen buíten de decembermaanden is het echte leven veel scherper terug te vinden. In die films is de eenzaamheid, onvriendelijkheid en ontreddering grootser, echter en dieper. De warmte die in die films te voelen is, is zowel killer als warmer, terwijl de medemenselijkheid tegelijkertijd vlakker én oprechter is dan wat er in kerstfilms te zien is. En er was wat te zien, de afgelopen tijd! Daar neem ik u mee doorheen, als keuzepallet voor als u rond de kerstdagen iets meer van het echte leven wilt zien als inspirerend kerstverhaal, in plaats van die brave kerstfilms op tv.

Uitverkoren worden

Uitgekozen worden om een belangrijke rol te spelen is waar het kerstverhaal mee begint. Maria krijgt te horen dat ze een zoon zal krijgen en Jozef moet bepalen of hij zijn rol gaat spelen of ervoor weg zal lopen. Uitverkoren worden, bepalen of je die rol wilt of ervoor wegloopt is een belangrijk thema. Twee Franse films springen er wat mij betreft uit: Envole-Moi en Un Triomphe. Ze vallen allebei in de categorie feel good with a message, dus goed te doen met het hele gezin. In de eerste film volgen we een verwende jongen die niets van zijn leven weet te maken en een chronisch zieke puber waarvoor alles wat het leven leuk maakt een levensgevaar vormt. Je voelt al aankomen dat deze twee tot elkaar veroordeeld raken en elk een nieuwe dimensie in het leven vinden. Dat nieuwe perspectief komt met veel plezier en allerlei verantwoordelijkheden. In de tweede film volgen we een mislukte acteur die delinquenten in een gevangenis bezigheidstherapie moet gaan geven. Het wordt het bekende theaterstuk Wachten Op Godot, waarin de gevangenen en de mislukte acteur zichzelf terugvinden: wat brengt het leven als je alleen maar te wachten hebt? De film is gebaseerd op een waar gebeurd verhaal. Er staat van alles te gebeuren, maar gebeurt het ook… dat vraag je je de hele film af.

Struggle for life

Jozef en Maria vallen niet bepaald in de groep van de have it alls: ze zijn niet erg bemiddeld en afhankelijk van anderen. Er wordt voor ze bepaald wat ze moeten doen, zij hebben maar te volgen. Dat is voor heel veel mensen in onze tijd een gegeven: het werk bepaalt, de uitkeringsinstantie bepaalt, alle tijd heeft een economische waarde gekregen. In de Britse film Sorry We Missed You volgen we het bestaan van twee dertigers die proberen voldoende geld te verdienen als pakketbezorger en thuiszorgverleenster, om hun kinderen een betere toekomst te geven. Zoonlief is regelmatig kwijt en moet dan weer gevonden worden. Harde, rauwe realiteit, met toch ook een hoopvolle boodschap. In een vergelijkbare categorie valt de Amerikaanse film Leave No Trace waarin we een vader en dochter volgen die zich hebben afgezonderd van de wereld. In Amerikaanse bossen blijken – dit is niet fictief – grote groepen mensen te leven die zich hebben afgekeerd van de maatschappij of door de maatschappij verworpen zijn. Zij zorgen voor elkaar. De dochter wil echter haar eigen weg gaan en krijgt daar toe een zeer bijzondere, mystieke boodschap. Een in eerste instantie ontwrichtende, maar ook erg mooie en warme film over hoe mensen soms hun eigen pad kiezen omdat dat de enige weg is die ze moeten gaan. In Nomadland wordt de wereld van ‘rubber tramps’ gevolgd. Rubber tramps zijn mensen die geen vaste woon- en verblijfplaats hebben, maar in campers door Amerika trekken. Er vormen zich tijdelijke gemeenschappen die ook weer opgeheven worden, waarin regels moeten worden gemaakt die ongeschreven zijn, waar op elkaar geleund moet worden om te kunnen overleven. De een geeft dit, de ander dat. Een bijzondere film als je hedendaagse vorming van gemeenschappen wilt ervaren, net als de herders tijdelijke gemeenschappen vormden naar gelang ze elkaar nodig hadden.

Documentaires

Er was ook een aantal documentaires die erg de moeite van het kijken waard zijn. Als we het dan over moeders hebben, dan hebben we het over The Kingmaker. Een bijzondere documentaire van Lauren Greenfield over Imelda Marcos, de zelf uitgeroepen moeder van het Filippijnse volk. Zelf is zij ervan overtuigd dat ze een soort heilige is, de mensen die geïnterviewd worden denken daar over het algemeen anders over. Een film die een moeder toont die haar zoon voor grootse werken heeft voorbestemd… dat is lang niet altijd goed, zo blijkt, en het laat ook zien dat je heel verschillend naar de geschiedenis kunt kijken. Interessant aan deze documentaire is ook hoe de maakster het verhaal in beeld brengt. Aan welke kant van de geschiedenis staat zij en hoe laat zij dat zien? Wat brengt zij in beeld en hoe dan? Opeens is een van die klassieke schilderijen verdwenen van de muur achter Imelda… Hoeveel is het papiergeld dat ze uitdeelt eigenlijk waard… Voor wie krijg je sympathie en waar komt dat door? Het zijn deze vragen die Greenfield heel subtiel stelt.   Een andere documentaire die ik u niet wil onthouden is RESPECT, over het leven van Aretha Franklin. Als domineesdochter groeit zij op in de gemeenschap van haar vader en is ze voorbestemd om een groot kerkzangeres te worden. Zij kiest anders. Het kan verkeren, leren we. Niets is wat het leek, in het bewogen leven van ’s werelds grootste zangeressen. Perfect voor de dagen tussen kerst en oud en nieuw.

Mooiste film van het jaar

De mooiste film van het jaar vind ik de Deense film Riders Of Justice. Als een dierbare door een ongeval overlijdt, wie heeft er dan schuld? De nerds zijn aandoenlijk, de vader onhandig, de dochter wijs en de schandknaap brengt het nodige perspectief. Deze film snijdt grote thema’s aan, maar door een aantal buitengewoon absurdistische wendingen en een hoop geweld – dat ook – ontstaat een bepaalde luchtigheid waardoor het de film lukt je na te laten denken over dingen waar het leven echt over gaat. En is dat niet waar het kerstverhaal ten diepste over gaat? Er staat wat te gebeuren, het is een absurd verhaal, maar het brengt mensen samen die elkaar anders nooit zouden vinden. En juist dát is waar het om gaat.

Het leven bevragen

Er staat wat te gebeuren… Dat is iets anders dan dat er in een film ergens naartoe gewerkt wordt. Soms volg je een film gewoon, zonder dat het ergens toe leidt. Niet echt voor tijdens de kerst, maar misschien wel voor de eerste weken van januari of meer richting Pasen, is het hartverscheurende schokkende verhaal van een tienjarig Joods jongetje dat net na de Tweede Wereldoorlog door Oost-Europa trekt. U kent het misschien als boek, geschreven door Jerzy Kosinksi. In The Painted Bird ondergaat het jongetje een lijdensweg. En net als de blik en houding van Jezus ons in de verhalen bevragen, bevraagt de blik van het jongetje ons de hele drie uur die de film duurt: Laten jullie dit gebeuren? Jullie zijn toch de volwassenen? Jullie kunnen dit soort onrecht stoppen. Stoppen wij het, in onze tijd? We hebben er de mond van vol, maar kopen we onze boeken tegenwoordig ergens anders dan bij de grote onlinewinkels (Nomadland), stoppen we de thuiszorgmedewerker of bezorger wat toe (Sorry We Missed You), zien we die jongen of dat meisje, een kind nog, dat onze hulp nodig heeft (Leave No Trace), staan we op tegen geweld en misbruik (RESPECT) en blijven we alert op wat de dragers van de macht zich toe-eigenen (The Kingmaker)? We hangen ongetwijfeld mooie kerstballen in onze bomen de komende dagen, maar denk bij elke bal eens aan iemand, aan een gebeurtenis, een volk, een verhaal, uit het werkelijke leven. Het is dat leven dat door kerst bevraagd wordt. Films zijn fictie, ten dele, maar ze kunnen helpen bij het bevragen van waar het in het leven werkelijk om gaat.

Alle films die ik u genoemd heb zijn de moeite waard, maar met The Painted Bird is het misschien verstandig even na te lezen of u deze echt wilt zien, anders is de kans aanwezig dat u nooit meer een filmtip van mij aanneemt. En als u toch liever een klassiekere kerstfilm kiest: die zijn er ook gewoon op de tv. Wat u ook kijkt, ik wens u goede kerstdagen en een mooie overgang van 2021 naar 2022!

Jan Berkvens
Remonstrants predikant in Hoorn en Oude Wetering, predikant van jongerengemeente Arminius.

Love Actually (Netflix)

Envole-Moi

Un Triomphe

Sorry We Missed You (www.pathe-thuis.nl)

Leave No Trace (www.pathe-thuis.nl)

Nomadland (www.pathe-thuis.nl, www.disneyplus.com)

The Kingmaker (www.amazon.com, www.primevideo.com)

RESPECT

Riders Of Justice

The Painted Bird (www.pathe-thuis.nl)