Paneldiscussie ‘Kerst gaat niet om gezelligheid, maar om de aanwezigheid van God in deze wereld’

Een stevig gesprek in ons discussiepanel over de betekenis of de verwording van het kerstfeest. Maar liggen de meningen eigenlijk wel zo ver uit elkaar? En zijn die niet ook het gevolg van de verschillen tussen Duitsland en Nederland? Michel Peters ordent weer de gedachten.

Nelleke opent blijmoedig: ‘Het een hoeft het ander niet uit te sluiten. Zeker in het streven naar een harmonieus en dus gezellig samenzijn met dierbaren op Kerstmis, ‘geloven wij in Gods Geest, die al wat mensen scheidt te boven gaat en hen bezielt tot wat heilig is en goed.’ Ik ben een voorstander van het voorlezen van het Lucasevangelie aan de kerstdis en zeker ook een welgekozen kerstverhaal. En er mag ook best lekker gegeten worden.’

Inhoudelijk en gezellig

Ook voor Jan kunnen gezelligheid en een inhoudelijke, religieuze invulling van kerst goed samengaan. Bovendien suggereert de stelling dat God pas bij de geboorte van Jezus in de wereld kwam. Dit zou betekenen dat Joden die voor de geboorte van Christus leefden en mensen die om wat voor reden dan ook  geen kennis hebben van het evangelie, geheel buiten hun schuld, niet behouden kunnen worden. Nee toch? De metafoor dat God als een eenvoudig, machteloos kind in onze gebroken wereld kwam vind ik van grote diepgang getuigen en geeft hoop. Niet de almachtige, strenge God, maar de God die evenals wij mensen vaak machteloos en naïef en zich open stellend als een kind in de wereld staat en met ons meeleeft. Het kerstfeest zie ik vooral als feest van de hoop.’

Profeet Jezus herontdekken

Voor Christian is de kwestie zo belangrijk dat hij een uitgebreide reactie schrijft, waarin hij vooral vanuit een Duitse situatie praat. ‘Hier is kerst het feest aller feesten. Sinds oktober draait alles om kerst: kerstmarkten, kerstbomen, kerstkoeken, overal banale kerstliederen. Voor de meeste Duitsers is het een catastrofe om op kerstavond alleen te zijn, om weinig cadeaus te krijgen en om niet iets heel groots en duurs te eten, het liefst een hele gans. Heel vaag nog maar is er een religieuze betekenis aan het kerstfeest te ontwaren. De kerken in Duitsland zijn naar mijn mening volledig in het commerciële kerstcircus geïntegreerd als een religieuze mierzoete saus. De kerken zijn trots dat er miljoenen mensen in de kerk zitten met Kerstmis, maar wat zoeken zij daar? Een herbeleving van hun jeugd? Romantiek? Een droom – ‘Stille nacht, heilige nacht’? Opium?’

‘Kerken moeten hun eigen kerstboodschap opnieuw ontdekken. Het feest gaat namelijk om de geboorte van Jezus van Nazareth die arm en dakloos werd geboren. Kerken moeten met kerst over die profeet Jezus spreken en niet over de dogmatisch ingevulde Christus of over God op aarde. Die Jezus van Nazareth verontrust ons, is ongemakkelijk en zelfs politiek. Onze huidige kerstbeleving leidt niet toe naar menselijke rijpheid en naar een politiek handelen dat gericht is op gerechtigheid voor de armen. De Duitse mysticus Angelus Silesius vat mijn betoog goed samen: ‘Al zou Christus duizend maal in Bethlehem geboren zijn, maar niet in je eigen hart, dan was je toch verloren’.

Het goede in de mens stimuleren

Jan stemt in met de krachtige woorden van Christian, maar denkt ook aan de gebeurtenissen in 1914 aan het front waar Duitse en Franse soldaten de wapens neerlegden en samen kerstliederen gingen zingen. ‘Kerst kan het goede in de mens bewerkstelligen en dus duidelijk maken dat God aanwezig is’.

En ook Jolien geeft aan dat Gods aanwezigheid niet beperkt zou moeten zijn tot kerst. Juist niet. ‘Het is een mooie aanleiding wellicht om aandacht te besteden aan de essentie van het mysterie (dienende liefde of iets in die richting). Maar eigenlijk zou het niet uit moeten maken wat we met kerst doen, maar zou de nadruk meer moeten liggen op wat we de andere 363 dagen doen. Zou kerst vanuit dat opzicht niet juist een uiting van saamhorigheid, van elkaar vasthouden, voor elkaar zorgen kunnen zijn, ook in een ontkerkelijkte wereld? En is het dan niet bij uitstek de gelegenheid om de boodschap weer te verkondigen? Een soort gratis reclamepodium voor ontvankelijk publiek?’

Traditie van hoop en verwondering

‘Je bent wel erg streng hoor Christian’, repliceert Rachel, ‘alsof er geen enkele waarachtigheid te bespeuren is in de viering van kerstavond, alsof de Duitse kerken hun ziel volledig hebben opgeofferd aan het verlangen naar infantiele kitsch. Je spreekt als een profeet. Bij ons zijn de kerstdiensten sober, het geboorteverhaal (geboorte van iets nieuws en kwetsbaars, het eindeloze opnieuw kunnen beginnen, het oog hebben voor het kleine en onaanzienlijke in  ons midden) staat altijd centraal. Maar kerst is wel een feest, wat mij betreft, en daar hoort feestelijkheid (en dus gezelligheid) wel bij. Dat is niet hetzelfde als oppervlakkigheid. Hopelijk blijven juist de kerken van die lichtende plekken waar we, te midden van het rumoer van commercie en kerststress, onszelf kunnen terugvinden in die eeuwenoude traditie van hoop en verwondering.’

‘Nee hoor ik ben helemaal niet streng en het stoort me dat je me een profeet noemt’, antwoord Christian. ‘Ik noem alleen de feiten. Op de vraag aan Duitsers ‘welke betekenis heeft Kerstmis voor jou?’, antwoordt 69% dat ze kerst vieren vanwege de familie, 41% wegens de mooie traditie en 25% wegens de geboorte van Jezus. In het geseculariseerde Nederland is deze laatste categorie groter, namelijk 49%. Je noemt kerst een eeuwenoude traditie van hoop en verwondering, maar ja, dat kan ik ook bij Mozart, Rembrandt en Goethe vinden. Kern blijft: wat heeft dit alles met de geboorte van Jezus van Nazareth te maken?’

Michel Peters