Mary Robinson, een profeet voor mensen nu en later

Take hold of it boldly and duly
Seamus Heaney aan Mary Robinson (1997)

Het moment waarop Mary Robinson grootmoeder werd markeerde een fundamentele kentering in haar levensvisie. Waar ze eerder de wereld wilde verbeteren en daarbij vooral haar eigen tijdsspanne op aarde voor ogen had, veranderde de geboorte van haar kleinzoon in 2003 hoe zij naar de toekomst keek. Hoe zou de wereld er over vijftig jaar uitzien, wat zouden de uitdagingen zijn waar haar kleinzoon zich voor geplaatst zou zien?

Mensenrechten
Mary Robinson had al een rijk en vol leven achter de rug, als parlementslid en eerste vrouwelijke president van Ierland van 1990 tot 1997. In die tijd had ze onderwerpen als het recht om te scheiden, anticonceptie en verbetering van de rechten voor homoseksuelen op de agenda gezet. Dat Mary Robinson een in haar politiek verbinding voorstaat, blijkt onder meer uit het feit dat ze het aandurfde als eerste Ierse president op bezoek te gaan bij de koningin van Engeland, en op haar beurt prins Charles in Ierland te ontvangen.

Van 1997 tot 2002 was Mary Robinson de eerste vrouwelijke Hoge Commissaris voor de Rechten van de Mens bij de VN. Ze ondernam vele reizen naar gebieden waar de mensenrechten, en vaak vrouwenrechten, met voeten getreden werden, en wendde haar kennis en aanzien aan om die schendingen te stoppen. Robinson ijverde voor meer inclusiviteit bij het oplossen van conflicten en het wederopbouwen van een staat.

Klimaatverandering
Na de geboorte van haar kleinzoon realiseerde Mary Robinson zich meer dan ooit dat er naast mensenrechten, nog een ander onderwerp voor haar uitsprong: het recht op een gezond leven en een klimaat dat dit toestaat. Met name vrouwen uit bevolkingsgroepen die dicht bij de natuur staan en voor hun overleven afhankelijk zijn van die natuur, ervaren nu al problemen door het veranderen van het klimaat. Zij ontmoette boeren in Oeganda, die getroffen worden door extreme droogte, en sprak met de president van Kiribati, een eiland dat onder water dreigt te verdwijnen. Waar gaat de bevolking van Kiribati in de toekomst naar toe? Is de wereld verdraagzaam en empathisch genoeg voor klimaatvluchtelingen? Gesprekken met Sami in Lapland brachten aan het licht dat deze bevolkingsgroep door het smeltende ijs hun rendieren minder goed langs de bekende routes kan laten trekken, vanwege het risico dat dier en mens door het smeltende ijs zakken. De Inuit (zoals de Eskimo’s zichzelf noemen) in Alaska staan voor de vraag of ze kunnen blijven wonen waar ook hun voorouders al woonden, nu het smeltende ijs steeds meer grondgebied opslokt en de warmere wateren de routes van de vissen doen wijzigen. Door deze veranderingen worden de Inuit gedwongen om steeds verder de zee op te gaan, wat het jagen gevaarlijker maakt. Al deze mensen staan niet alleen in hun wens om de opwarming van de aarde een halt toe te roepen. Sommigen van hen hebben te weinig water, anderen te veel. Allen ervaren dit als een risico voor het overleven van hun manier van leven, en van hun overleven, kort gezegd.

Ruimte voor vrouwen
Robinson biedt ruimte aan vrouwen om door het vergroten van kennis, ook politieke kennis, beter gehoord te worden. Zij en anderen zien de noodzaak problemen gezamenlijk aan te pakken, omdat luchtvervuiling en opwarming van de aarde geen grenzen kennen. Sommige vrouwen lobbyen, en het effect is dat regeringen luisteren, dat op regionaal niveau maatregelen worden genomen. Sommigen zetten projecten op om groepen die slachtoffer zijn of dreigen te worden van klimaatverandering te helpen.

Mary Robinson besloot de vertegenwoordigers van al die verschillende groepen bij elkaar te brengen. Ze ontdekte dat problemen die plaatselijk leken, helemaal niet plaatselijk waren. Juist traditionele maatschappijen, die afhankelijk zijn van het klimaat merken dat het weer verandert, dat daardoor de levenscyclus van de natuur doorbroken wordt. Dit heeft consequenties voor de voedselvoorziening en het overleven van mensen en dieren.

Eigen verhaal vertellen
Robinson neemt de vrouwen die getroffen worden ook mee naar internationale klimaatbijeenkomsten om hun verhaal te vertellen, zodat klimaatverandering ook echt tastbaar wordt. Bij inheemse volken gaan mensenrechten en milieurechten hand in hand. Zij vinden zo hun stem, en spreken op bijeenkomsten als de Conferentie van Parijs in 2015. Desalniettemin werden ook daar verwijzingen naar oorspronkelijke inheemse bewoners uit de slotverklaring geschrapt.

Het leidt er inmiddels toe dat vele ontwikkelingslanden maatregelen hebben genomen om de opwarming van de aarde te vertragen. Juist de Westerse landen blijven achter, al zien we ook op Europees niveau en in Nederland ontwikkelingen na het Verdrag van Parijs uit 2015, waarbij staten zich committeerden aan het terugdringen van de opwarming van de aarde.

Wijze mannen en vrouwen
Op dit moment is Mary Robinson lid van de Elders, opgericht door Nelson Mandela, die bestaat uit een groep voormalige politici die hun ervaring inzetten om te helpen conflicten op te lossen. Als traditionele ‘wijze ouderen’ geven zij hun kennis door. Daarnaast heeft ze de Mary Robinson Foundation opgericht, die zich tot doel stelt om groepen die extra kwetsbaar zijn voor klimaatveranderingen te helpen. Ze is er van overtuigd dat mensenrechten, rechtvaardigheid en het klimaat bij elkaar horen. Daarom spreekt ze over ‘verdraagzaamheid in klimaatbeleid’.

Is Mary Robinson een profeet? Ze is een bruggenbouwer, streeft verbinding van groepen over grenzen na, om deze wereld beter te maken en door te geven aan volgende generaties. Daarvoor is het nodig naar elkaar te luisteren, verdraagzaam te zijn en verantwoordelijkheid te nemen, individueel en gezamenlijk. Juist door die lange termijn blik en de actie die Mary Robinson onderneemt is ze in mijn ogen een ‘profeet’.

Charlotte Hille
Redactie AdRem, universitair docent aan de Universiteit van Amsterdam

Leestip:

Mary Robinson, Climate Justice, Hope, Resilience and the Fight for a Sustainable Future, Bloomsbury Publishing, London, 2018

Mary Robinson, Everybody Matters, A Memoir, Hodder & Stoughton, London, 2012