Profeten van toen en nu

Soms vind ik in een van die gratis boekenkastjes een pareltje, zoals onlangs het vergeelde en door schimmel aangetaste boekje ‘De gelijkenissen van een profeet – Verhalen en gesprekken van Tolstoj’. Een Tolstojkenner ben ik zeker niet, maar het boekje riep aardig wat confronterende vragen op. Wat zijn onze gelijkenissen met een profeet? Wat zijn onze profetische gelijkenissen?

Tolstoj

Tolstoj verkondigde het sobere leven, het geen bezit hebben. Hij kleedde zich als de boeren, sliep in een zeer eenvoudige kamer en schoolde zich als schoenmaker. Hij was kritisch op de adel waartoe hij behoorde, vond eigendom diefstal, was vegetariër en tegen iedere vorm van geweld, zelfs tegen geweld uit verdediging. Anarchist is hij wel genoemd omdat hij iedere staatsvorm onnodig vond. Hij wilde al zijn bezit weggeven, ware het niet dat zijn vrouw er een stokje voor stak.

Om vele redenen was hij controversieel, waaronder het feit dat hij zich toch ook de luxe van zijn stand liet welgevallen. Zo is ook opvallend dat hij, ondanks zijn radicale ideeën, toch door de machthebbers werd getolereerd. Wellicht omdat hij niet direct een volksbeweging op gang bracht en in het buitenland meer bekend zou zijn geweest dan in eigen land?

Tolstoj zocht in eerste instantie zijn gelijkenis met de profeet Jezus niet zozeer in het directe contact met God. In een midlife crisis schreef hij een boekje, dat in het Engels als titels meekreeg ‘An Introduction to a Criticism of Dogmatic Theology, en ‘My Confessions’, waarin hij zelfs geheel aan het bestaan van God twijfelt. Tot hij een droom kreeg waardoor hij een radicale persoonlijke en spirituele transformatie onderging. Woorden voor deze ervaringen vond hij terug in Oosterse zienswijzen. Was ook Tolstoj voor velen een profeet?

Jaren zestig  

Veel van deze ideeën waren ook gemeengoed in de revolutionaire jaren zestig. Terugkijkend op deze jaren is er kritiek te over te geven, maar ook toen werd het afzien van bezit verkondigd, werd het leven als eenvoudige hippies ver verheven gesteld boven degenen die geld en macht nastreefden, en was het zoeken naar de weg van inkeer, van meditatie, gemeengoed. In deze hippietijd stonden er ándere profeten op. Jezus was toch ook aanwezig, maar dan in de vorm van Jezus Christ Superstar.

Waren het valse profeten toen? Of verkondigden ze min of meer dezelfde boodschap? Waren zij profeten in een nieuw jasje, die eenieder een spiegel voorhielden voor een leven van meer eenvoud en zuiverheid? Om de gezapigheid en acceptatie van sociale ongelijkheid en misstanden te doorbreken en de weg naar inkeer serieus te nemen?

Profeten van nu?

Sindsdien heeft zich een grote – buitenkerkelijke – stroming van spiritualiteit ontwikkeld, met steeds weer nieuwe profeten zoals met enige welwillendheid Eva Pierrakos, Oprah Winfrey en Eckhart Tolle kunnen worden genoemd. Ook hier zijn kritische opmerkingen te maken, maar ook zijn er pareltjes in hun boodschap te vinden.

Pareltjes die voor grote groepen in onze samenleving van belang zijn als inspiratiebron en zelfs van levensbelang voor hen die diepe existentiële crises in hun leven doormaken. Voor hen voor wie de kerk niet meer leeft.

Evenals vroegere profeten wijzen zij de weg naar vrede en compassie, om boven jezelf uit te stijgen op weg naar de diepere bron in jezelf. Opvallend is dat deze meer recente profeten een veelheid aan praktische methoden aanreiken om het kwade in het goede om te zetten. Om te leren zijn zonder oordeel. Ze bieden een vrijheid en diepte om hieraan te ‘proeven’ die de huidige GGZ veelal niet biedt. En de kerk… misschien ook maar mondjesmaat? Want hoe zien kerkgangers hen? Is er weerstand? Beschouwen we hen ook als valse profeten?

Over verhalen en het gelijk halen

Er is veel te zeggen over vroegere en over recente profeten. Of hun levenswandel wel consequent is en of de verhalen die ze verspreiden wel zuiver zijn. Zulke verhalen die meestal zijn bedoeld om de diepere boodschap te kunnen overbrengen.

Bij het ene verhaal voel je je goed, bij het andere wringt het. Verhalen kunnen zelfs tot conflicten leiden als we stug willen vasthouden aan ‘onze’ verhalen, tradities en beelden. Als we ons gelijk willen halen, openheid verdwijnt, wantrouwen overheerst en we gaan strijden of de boodschap van de ander wel van god komt of niet. Iets dat van vroegere profeten wat moeilijker na te gaan is dan van meer recente.

Misschien is het daarom wel het zuiverste als profeten vooral methoden aanreiken om het goddelijke direct in jezelf te ervaren? Dan kunnen we elkaar weer vinden en worden de verhalen slechts bijzaak, illustratief?

Een spiegel

Profeten zijn er van alle tijden, steeds in een ander jasje, aangepast aan de tijd. Ze verkondigen een ‘hogere’ boodschap en houden ons daarmee een spiegel voor. Over het leven in eenvoud en over de weg naar inkeer, naar meer zuiverheid, in onszelf en in onze houding naar de ander. Zo hield ook Tolstoj ons dat voor. Confronterend is het wel. Want hoe zit het eigenlijk met onze leefwijze? Wat zijn onze gelijkenissen met de profeet?

Sylvia I. Saakes
Redactie AdRem, vriend van de Remonstranten in Rotterdam