Dwaze meisjes. Interview met Koen Holtzapffel.

Op 1 september verscheen het boek ‘Geef mij die dwaze meisjes maar. In gesprek met Jezus’ gelijkenissen’ over de parabels in de bijbel. Het thema van het boek vormt een van de twee jaarthema’s van de Remonstranten in 2021-2022. Predikant Koen Holtzapffel nam het initiatief tot het project en voerde de redactie. Michel Peters vroeg hem naar ontstaan, opzet en doel van deze nieuwe publicatie.  

Koen Holtzapffel schreef zelf de negen oneven hoofdstukken in het boek die ingaan op een aantal belangrijke inzichten uit het moderne parabelonderzoek. Hij bespreekt vragen als: Vormen parabels de toegangspoort naar de historische Jezus? Kan een parabel als moreel kompas functioneren? Hoe actueel zijn gelijkenissen eigenlijk en zijn er ook hedendaagse gelijkenissen? In de negen even hoofdstukken ligt het accent op een specifieke parabel (bijvoorbeeld die van de zaaier). Deze hoofstukken zijn van de hand van remonstrantse predikanten Jan van Belle, Bert Dicou (i.s.m. Petra Schipper), Antje van der Hoek, Pieter Korbee, Marius van Leeuwen, Joost Röselaers, Evelijne Swinkels en Joep de Valk. Deze auteurs leggen hun eigen leven en beleven naast de parabel die ze bespreken. Deze hoofdstukken zou je ‘meditatief’ of ‘reflectief’ kunnen noemen. Het boek is in coronatijd tot stand gekomen. Dat leidde tot meer focus op de zinvraag in het leven, bijvoorbeeld in de parabel van de zaaier.

Waar komt jouw fascinatie voor parabels vandaan?
‘Ik vind het vanaf het begin van mijn predikantschap al leuk om over parabels te preken. Dat heeft met de concreetheid te maken, ze komen altijd aan bij de toehoorders in de kerk. Ik kwam het boekje ‘Het is als met…’ tegen van ds. Joanne Klink over parabels, dat zij in 1955  schreef op basis van artikelen uit het Remonstrants Weekblad. Nu een beetje verouderd. Ik kwam op het idee om daar nu eens een nieuwe vrijzinnige opvolger van te schrijven. Daar heb ik mijn recente studieverlof aan besteed en ook collega’s bij betrokken’.

Hoe zijn die parabels in de bijbel terechtgekomen?
‘Je kunt zeggen dat de evangelisten die gelijkenissen hebben opgenomen in de verhalen over Jezus. En dan mag je concluderen dat gelijkenissen tot het instrumentarium behoorden waarmee Jezus zijn boodschap vertelde, misschien wel zijn belangrijkste instrumentarium om het Koninkrijk Gods te beschrijven. Overigens was de parabelvorm al veel ouder en in Palestina welbekend. Het was een geëigende vorm om kennis toe te lichten, hoorders uit te dagen en met hen in gesprek te gaan. Eeuwenlang zijn parabels ondergesneeuwd geweest en beschouwd als ‘religie light’ voor kinderen, maar in de vorige eeuw zijn ze herontdekt. Het moderne onderzoek naar de historische Jezus gebruikte parabels om hem los te pellen uit eeuwen geloofsopvattingen. Door minder focus op opstandingsverhalen en meer op parabels zou je Jezus’ levende stem vernemen’.

De wetenschap is dus meer gefocust op de gelijkenissen. Maar waarom lijken de parabels ook bij de ontvangers, de gelovigen populairder?
‘Het besef is gegroeid dat de parabels in verhalende vorm iets uitdrukken over de kern van het geloof, over het Koninkrijk van God. Bij lezing ligt de vraag meteen op tafel hoe ik zelf, nu, op dit moment, wordt uitgedaagd. En wat dat betekent voor mijn relatie met de ander. Een parabel trekt je meteen in het heden. Vergelijk bijvoorbeeld de parabel van de Barmhartige Samaritaan met de toeslagenaffaire. De vraag of je je aan de wet moet houden of dat je in een noodsituatie de wet mag overtreden, is van alle tijden! De predikanten die over de parabel van hun keuze schrijven doen precies dit: de parabel betrekken op hun persoonlijke situatie. Of – zoals in het tweeluik van Bert Dicou en Petra Schipper over rijkdom en armoede in Antwerpen – op de maatschappelijke situatie waarin zij verkeren’.

 Je wilt een vrijzinnige interpretatie van de gelijkenissen stimuleren. Wat betekent dat dan?
‘Ik betoog dat gelijkenissen niet een gesloten boodschap hebben, maar een open interpretatie mogelijk maken, zelfs nodig hebben. Dat het gesprek erover de essentie ervan uitmaakt. De evangelist stuurt mij een bepaalde kant uit, maar daar hoef ik helemaal niet in mee te gaan. Vandaar de titel van dit boek ‘Geef mij die dwaze meisjes maar’, een referentie naar de parabel over tien bruidsmeisjes die er als een bruiloftsescorte met hun olielampen op uittrekken, de bruidegom tegemoet (Matt.25: 1-13). Mijn sympathie gaat niet uit naar de wijze meisjes die voldoende olie voor hun lamp mee hebben genomen, zoals de evangelist ons voorhoudt, maar naar de dwaze meisjes die dat niet hebben gedaan. Die zijn veel leuker, ze geven kleur aan het leven, ze doen gelukkig een appel op andermans helpende hand. Geef mij die dwaze meisjes maar!’

Wat is jouw eigen favoriete parabel?

‘De parabel van de parel spreekt me aan.  Veel schrijvers zijn daardoor geïnspireerd, ik haal in het boek Bert van Holk en John Steinbeck aan. Maar waar de evangelist de parel ziet als een focuspunt op wat belangrijk is in het leven, interpreteren deze moderne schrijvers de parabel heel anders. Zij waarschuwen tegen de verblinding door rijkdom en bezit waarvoor de parel in hun optiek symbool staat. Een parabel leeft als zij wordt herverteld, heel boeiend.’

Proefnummer AdRem, remonstrants magazine

Vraag nu een proefnummer aan van AdRem, het remonstrantse magazine!

Wat zou je willen bereiken met dit boek?
‘Twee dingen: 1) het besef dat gelijkenissen van waarde zijn om bij de kern van het geloof te komen, 2) durf daarbij de vrijheid te nemen om op een eigen wijze met onze traditie om te gaan. Bovendien zou ik het contact tot stand willen brengen met de game-industrie, misschien een niet voor de hand liggende richting voor ons. Daar ontstaat ook steeds meer de tendens om een verhaal te vertellen met een boodschap. De betere game is een queeste waarin de held een onbekend land in trekt en beloond wordt voor moreel goede keuzes. De parabelverteller is een game-ontwerper avant la lettre die je een fictionele wereld in trekt om te ‘spelen’ met levensvragen. Van veel parabels kun je een spannende game maken!’

Michel Peters

 ‘Geef mij die dwaze meisjes maar. In gesprek met Jezus’ gelijkenissen’, Koen Holtzapffel (red.) ISBN: 978-94-93220-08-9. Skandalon, Middelburg 2021. Prijs: € 18,95