Diepere bron van kracht

Voor predikant Antje van der Hoek is hoop iets anders dan optimisme. Hoop is de kwaliteit van de ziel, de zekerheid dat iets zinvol is, afgezien van de afloop, het resultaat.

Sinds enige tijd beluister ik een podcast. Dagelijks gaan deskundigen Arend Jan Boekestijn en Rob de Wijk daarin op zoek naar ‘de nieuwe wereldorde’. De oorlog in Oekraïne wordt er op de voet gevolgd. Het gebruikte militaire materieel, de toestand aan het front, de Russische strategie en respons van de NAVO, nucleaire dreiging en geopolitieke verschuivingen: het komt allemaal aan bod. Een dagelijkse portie ellende, die gelukkig altijd met zekere humor wordt opgedist. Het Russisch-Oekraïense conflict is maar één van de vele crises van dit moment. Crises die vaak samenhangen en waarbij de ene zich op de andere stapelt. Hoe goed we het gelukkig doorgaans in onze privésfeer hebben, het besef dringt door dat de vreedzame naoorlogse jaren niet per definitie oneindig zijn.

Vier redenen voor hoop in de klimaatcrisis

Ik sla mijn ogen op naar de bergen, vanwaar zal komen mijn hulp? klinkt het in één van de pelgrimspsalmen. Het was de vraag van de AdRem-redactie: waaraan ontleen je hoop? Wat biedt perspectief, een tegenwicht tegen die, soms angstaanjagende, dagelijkse nieuwsstroom? Waardoor laat je je voeden? Een advents- en kersthema bij uitstek. Als vanzelf gaan mijn gedachten uit naar Jane Goodall, de innemende Britse primatologe. Al geruime tijd één van mijn iconen van hoop. Bekend van haar baanbrekende onderzoek onder chimpansees in Tanzania. Vorig jaar verscheen haar  ‘Book of Hope’. Het gaat over wat wel de moeder aller crises wordt genoemd: de klimaatcrisis, de opwarming van de aarde, verlies van biodiversiteit. Daarin wijst zij op vier redenen voor hoop. Er is hoop als mensen hun intellect op een wijze manier leren gebruiken. Wanneer hoofd en hart samenwerken en zo onze verbinding met de natuurlijke wereld proberen te herstellen. Er schuilt, zegt ze, ook hoop in de veerkracht van de natuur zélf. Een prachtig voorbeeld daarvan is de Survivor Tree bij de gedenkplaats voor 9/11 in New York. De boom die toen ernstig gehavend werd, maar nu weer jaarlijks in bloei staat. Hoop ontleent Goodall eveneens aan jongere generaties, die zich inzetten voor haar natuurprogramma’s en aan de menselijke geest die tegenslag en obstakels weet te overwinnen.

Gevangene van de hoop

Hoop zeg ik, instemmend met Goodall, is bovendien nog wat anders dan optimisme. Dat kan immers snel omslaan in zijn tegendeel. Zodra de omstandigheden veranderen. Hoop daarentegen is een diepere bron van kracht.  Zo omschreef wijlen aartsbisschop Desmond Tutu zich, niet als optimist of pessimist, maar als ‘een gevangene van de hoop’. Het doet mij ook denken aan de woorden van een anonieme dichter, die hierbij zijn afgedrukt. Geïnspireerd door de Tsjechische schrijver, dissident en politicus Vaclav Havel (1936-2011) verwoordde hij of zij het als volgt: Hoop is ergens voor werken/ omdat het goed is,/ niet omdat het kans van slagen heeft. Hoop is niet hetzelfde als optimisme;/ evenmin de overtuiging dat iets goed zal aflopen. Wel de zekerheid dat iets zinvol is/ onafhankelijk van de afloop, het resultaat.

Anker in andere werkelijkheid

Op zoek naar die hoop lees ik in deze advents- en kerstperiode oude profetische woorden. Vooral bij Jesaja, dat zogeheten ‘vijfde evangelie’. Het zijn woorden die opklonken in de tijd van de ballingschap in Babylonië. Waarin perspectief op terugkeer wordt geopend. Opnieuw een weg door de woestijn wordt gebaand, zoals in de tijd van de exodus. Het zijn woorden die resoneren in de evangeliën. Met Johannes de Doper als wegbereider van Jezus. Die Jezus verwelkomt als diegene bij wie hijzelf in het niet valt. Als de belichaming bij uitstek van messiaanse hoop en perspectief. Het zijn woorden die ook bij mij resoneren. Die een tegenwicht bieden wanneer ik mijzelf, luisterend naar die podcast, ervaar als ‘een geestelijke balling’ in een onoverzichtelijke, instabiele tijd.  

De hoop, tenslotte, wordt in de christelijke traditie gesymboliseerd door een anker. Het is een nog altijd voor velen bekend symbool. Net zoals die van geloof (kruis) en liefde (hart). Wanneer we in deze tijd van het jaar samenkomen, zo stel ik me voor, werpen we ons anker uit in een andere werkelijkheid. Zingend en biddend proberen we een andere, dieper gelegen kracht aan te boren. Zo vierend delven we onze zachte krachten op. Voorbij aan de wisselvalligheid van ons gemoed, die dagelijkse barometer van pessimisme en  optimisme.  In de hoop op geloof in de liefde!

Antje van der Hoek
Remonstrants predikant in Den Haag