Ontroerende Stabat Maters

De Moeder stond door smart bevangen

en met tranen langs haar wangen

waar haar zoon gekruisigd hing.

Een van de mooiste vertalingen van het dertiende-eeuwse Stabat Mater is van Willem Wilmink. Een gedicht over het verdriet van De Moeder aller moeders die haar zoon verliest. Inmiddels is het door zo’n driehonderd componisten op muziek gezet. Pergolesi is misschien wel de bekendste, maar Vivaldi, Dvořák, Pärt, Vivaldi, Josquin Desprez en Liszt doen niet voor hem onder.

Maar wie schreef dat gedicht? Was het de Italiaanse monnik Jacopone da Todi of een van zijn broeders? Waarom speelt het zo’n grote rol in de lijdensweek? En hoe valt het te verklaren dat het ook na negen eeuwen nog altijd ontroert?

In haar boek Stabat mater dolorosa neemt Hannie van Osnabrugge haar lezers mee naar Todi in Umbrië, de geboorteplaats van de veronderstelde maker, naar kruiswegstaties en processies in Spanje, Italië en Laren NH. Ze laat vrouwelijke componisten aan het woord, maar ook glazeniers, beeldhouwers, schilders, filmmakers, choreografen, fotografen en schrijvers die zich erdoor lieten inspireren. Ze ontdekt de samenhang tussen het Requiem van de Russische dichteres Anna Akhmatova en het Stabat Mater en ontmoet een zeventienjarige Engelse scholiere die het Latijnse origineel naar het Duits vertaalde, omdat het haar zo raakte. Door de caleidoscoop van ervaringen die de auteur biedt, wordt duidelijk wat mensen kan raken en inspireren. Ook zij die niets met kerk of Maria of religie van doen hebben.

Net als het Stabat Mater laat dit boek zien hoezeer mensen in tijden van verdriet en verlies kracht en levenslust kunnen putten uit het werk van kunstenaars. Juist zij kunnen gevoelens van treurnis en wanhoop transformeren tot creaties die troost, hoop en hernieuwde moed bieden. Of zoals de Canadese schrijver en voormalig politicus Michael Ignatieff schreef in de inleiding tot zijn meest recente boek Troost. Als licht in donkere tijden: ‘Troost vinden is, simpelweg, vasthouden aan de liefde voor het leven zoals het is, in het hier en nu.’

Op bescheiden wijze laat Hannie van Osnabrugge zien dat dat ook voor haar persoonlijk geldt. Zij begon aan dit boek na de dood van haar partner die een website beheerde over het Stabat Mater (www.stabatmater.info) en voelt zich sindsdien, dankzij hun beider passie voor de muziek van het Stabat Mater, nog sterker verbonden met hem.

Geertrui Meinema-Linders
redactie AdRem

Hannie van Osnabrugge, Stabat Mater Dolorosa – een reis door zeven eeuwen muziek. Uitgeverij Schaep14, ISBN 9789083176420, prijs € 22,50.