Sturen op samenhang en kwaliteit bij inrichting van Nederland

David van Zelm van Eldik (1974) is Programmaleider ONS Landschap op het Ministerie van Binnenlandse Zaken en remonstrant in Rotterdam. Hij onderscheidt in de ruimtelijk ordening van Nederland een klimaatcrisis, een stikstof- en biodiversiteitscrisis en een woningbouwcrisis. Er is geld beschikbaar, er zal echter alleen een oplossing komen als die problemen in hun onderlinge samenhang worden aangepakt.

Het jaar 2022 start goed. Na een lange formatie is er een regeerakkoord en een nieuwe ministersploeg. Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening (VRO) krijgt met Hugo de Jonge voor het eerst sinds 2010 weer een eigen minister. Iemand met weinig ervaring met de ruimtelijke inrichting, maar des te meer ervaring met het managen van een crisis. Voor de ruimtelijke inrichting van Nederland is de afgelopen jaren een aantal grote en complexe veranderopgaven ontstaan. Het gaat bijvoorbeeld om het aanpakken van de klimaatcrisis, van de stikstof- en biodiversiteitscrisis en de woningbouwcrisis. Dit vraagt om heldere visie, stevige keuzes en ingrijpende uitvoering. Nederland is echt in een wederombouwfase.

Landschapskwaliteit nationaal belang

Mijn werk richt zich op het verbinden van deze opgaven. De kwaliteit van het landschap was sinds Rutte I geen aandachtsgebied meer voor het kabinet. Met Rutte III kwam hier gelukkig verandering in en konden we vanuit Binnenlandse Zaken het belang van landschapskwaliteit als nationaal belang verankeren in de eerste Nationale Omgevingsvisie (NOVI). We streven naar landschapsinclusief omgevingsbeleid. Dit betekent dat we willen dat bij alle veranderingen de ruimtelijke kwaliteit erop vooruit gaat.

In het landelijk gebied komen veel opgaven samen. De landbouw moet radicaal veranderen om aan de internationale verplichtingen rondom biodiversiteitsherstel te voldoen. Via windmolens en zonnepanelen willen we een groot deel van de energietransitie vormgegeven. Daarnaast vinden in het landelijk gebied een deel van de 1 miljoen te bouwen woningen hun plek en hebben we het landelijk gebied nodig voor klimaatadaptatie. Denk aan het vasthouden van water tegen de droogte en het bufferen van water bij piekbuien en hoogwater.

Onderlinge samenhang

Het spannende van deze periode is dat niet alleen de urgentie van al deze opgaven gevoeld wordt, maar dat ook het besef is ontwikkeld dat ze alleen in onderlinge samenhang kunnen worden aangepakt. Dit stond al in de NOVI, het staat nu ook in het regeerakkoord. Zo is er voor het ombouwen van het landelijk gebied een transitiefonds van 25 miljard euro. Samen met de 35 miljard die zijn vrijgemaakt voor de klimaataanpak en de miljarden voor woningbouw, infrastructuur en waterveiligheid, ontstaat er in elk geval op papier veel uitvoeringskracht om de crises daadwerkelijk in onderlinge samenhang te lijf te gaan.

Cruciaal is nu dat een nieuwe minister, en met hem het nieuwe ministerie van VRO, het lef heeft echt te sturen op samenhang en kwaliteit. De ervaring leert dat de sectorale belangen, budgetten en bestuurlijke verantwoordelijkheden vaak sterker worden gevoeld dan de urgentie om te verbinden. Het landschap en de burger zijn echter niet opgedeeld. Bij hen komt alles samen.

David van Zelm van Eldik
Programmalleider ONS Landschap, Ministerie Binnenlandse Zaken