Een mooie studie over Maria, de moeder van Jezus

In juni 2021 verscheen het boek ‘Maria: Icoon van genade’ van Arnold Huijgen. Binnen een jaar beleefde het zes drukken. De redactie was benieuwd hoe een christelijk-gereformeerd theoloog over Maria zou schrijven en vroeg Eginhard Meijering om het boek te bespreken. Die was er blij mee omdat het boek naar zijn idee om aandacht vraagt.

Over Maria, de moeder van Jezus, worden sinds de eerste eeuw van de kerk discussies gevoerd. Joden en christenen verschilden van mening over de vraag of in de vermeende voorspelling van Jezus’ geboorte door de profeet Jesaja (7:14) er sprake is van een maagd dan wel een jonge vrouw die een kind zal baren. Een twistpunt in een latere tijd was of Maria als moeder van Jezus ‘moeder van God’ genoemd mag worden. Tussen rooms-katholieken en reformatorische christenen was er polemiek of Maria door haar levenswandel als de heilige bij uitstek mag worden beschouwd. Binnen het protestantisme bestreden rechtzinnigen en vrijzinnigen elkaar wat betreft de feitelijkheid en de zin van de maagdelijke geboorte. Waarbij ze elkaar nog wel eens van bijgeloof of ongeloof betichtten. Deze debatten ontaardden gauw in ‘welles nietes’ – discussies, die bepaald niet verhelderend werkten. Het waardevolle van Huijgens boek is dat hij met een grote kennis van zaken over al deze controverses schrijft, de verschillende standpunten fair analyseert en met deugdelijke argumenten zelf positie kiest. Tevens gaat hij uitvoerig in op de rol van de vrouwen in de vroegchristelijke gemeenten en in de huidige tijd. Het boek eindigt met een boeiende analyse van en reactie op het bekende gedicht van Martinus Nijhoff ‘De moeder de vrouw’.  Uiteraard hoeft men het niet altijd met de auteur eens te zijn, maar dan zal men zelf ook met goede argumenten moeten komen.

Mens en zoon van God

De manier waarop Huijgen het Nieuwe Testament interpreteert doet me sterk denken aan het onderwijs van mijn gerespecteerde Leidse leermeester in het Nieuwe Testament
Gerhard Sevenster. Sevenster zette altijd alle mogelijkheden van interpretatie helder uiteen en koos dan meestal voor de meer behoudende standpunten (al deed hij dat niet betreffende de maagdelijke geboorte van Jezus). De maagdelijke geboorte van Jezus wordt alleen door Mattheüs en Lucas verteld en kan moeilijk als bewijs voor de godheid en de zondeloosheid van Jezus dienen. Huijgen geeft de historische en de dogmatische bezwaren hiertegen correct weer. zoals die onder andere door de grote theoloog Friedrich Schleiermacher (1768-1834) en later door Emil Brunner (1889-1966) naar voren zijn gebracht, maar is er uiteindelijk niet door overtuigd. Volgens hem is er geen verschil tussen de notie van de wonderbaarlijke geboorte van de mens Jezus enerzijds en die van de menswording van de eeuwige Zoon van God in Jezus anderzijds, maar werkt Paulus met beide voorstellingen (bijvoorbeeld Romeinen 1: 3-4 en Filippenzen 2: 5vv).

Op dat punt heeft Huijgen mij niet overtuigd. (Men heeft er wel op gewezen dat Paulus hier met al bestaande formuleringen werkt). Ik ben wel blij met het feit dat de auteur zich distantieert van de absolutistische verdediging van de maagdelijke geboorte vanuit de veronderstelling dat geloof daarin onmisbaar is voor een juiste visie op (en geloof in) Jezus Christus. Voor hem is de maagdelijke geboorte een teken van Gods trouw en scheppende handelen, zoals die eerder volgens oudtestamentische verhalen ook al bij geboortes uit oude vrouwen (bijvoorbeeld Sara) was gebleken. Hierover is een zinvol gesprek mogelijk en daarvoor levert Huijgen het nodige materiaal.

Onderschatting en overschatting

Dat doet hij ook voor het gesprek tussen protestanten (die de betekenis van Maria vaak hebben onderschat) en rooms-katholieken (die haar betekenis dikwijls in officiële leerstellingen zoals Maria’s eigen onbevlekte ontvangenis en lichamelijke opneming ten hemel hebben overschat).

Ik hoop dat boeken als dat van Huijgen ook onder theologisch geïnteresseerde vrijzinnigen lezers zullen vinden. Dan kan een zinvol gesprek tussen de verschillende stromingen in de kerken op gang komen. De PKN geeft hierin een goed voorbeeld door Huijgen, die tot nu toe hoogleraar aan de (christelijke gereformeerde) Universiteit van Apeldoorn was, tot hoogleraar aan de PThU te benoemen.

In dit verband wijs ik tenslotte graag op de omvangrijke studie van Evert Leeflang, ‘Tasten naar God. Een introductie in de moderne theologie’, KokBoekencentrum 2022. Dat boek zou ik remonstranten om dezelfde redenen willen aanbevelen als Huijgens boek.

Eginhard Meijering

Arnold Huijgen, ‘Maria: Icoon van genade’.  KokBoekencentrum, 2021. 384 pagina’s.
Prijs: 27.99. ISBN 978 90 4353 4895

Wie is Eginhard Meijering?

Dr. Eginhard Meijering (1940) diende in zijn werkzame leven als predikant in verscheidene remonstrantse gemeenten en was lector vroege kerkgeschiedenis aan de Universiteit Leiden. Sinds 1980 is hij lid van de Koninklijke Nederlandse Academie van Wetenschappen. Hij was gasthoogleraar patristiek aan de Vrije Universiteit en heeft een eredoctoraat van de Universiteit in Heidelberg.